دوره 21، شماره 7 - ( 7-1402 )
جلد 21 شماره 7 صفحات 520-511 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.UMSU.REC.1402.004
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Aghakhani N, Mohammadikia N, Eghtedar S, Alinejad V. IMPACT OF SOCIAL MEDIA-BASED (WHATSAPP) PATIENT CARE EDUCATION ON THE RESILIENCE OF FAMILY CAREGIVERS OF BREAST CANCER PATIENTS. Nursing and Midwifery Journal 2023; 21 (7) :511-520
URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-4950-fa.html
URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-4950-fa.html
آقاخانی نادر، محمدی کیا ندا، اقتدار سامره، علی نژاد وحید. تأثیر آموزش مراقبت از بیمار از طریق پیام‌رسان واتساپ بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان. مجله پرستاری و مامایی. 1402; 21 (7) :511-520
نادر آقاخانی1 
، ندا محمدی کیا2 ، سامره اقتدار*3 ، وحید علی نژاد4
، ندا محمدی کیا2 ، سامره اقتدار*3 ، وحید علی نژاد4
1- دانشیار پرستاری، مرکز تحقیقات ایمنی غذا و آشامیدنی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
2- کارشناس ارشد پرستاری مراقبت‌های ویژه، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
3- استادیار پرستاری، گروه داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسوول) ،eghtedar_nurse@yahoo.com
4- استادیار آمار و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
2- کارشناس ارشد پرستاری مراقبت‌های ویژه، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
3- استادیار پرستاری، گروه داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسوول) ،
4- استادیار آمار و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
متن کامل [PDF 592 kb]
(1660 دریافت)
| (HTML) (3524 مشاهده)
جدول (1): محتوای آموزشی مداخله
جدول (2): مشخصات فردی- اجتماعی مراقبین شرکت‌کننده در مطالعه (60 نفر)
جدول 2 نشان می‌دهد که مشارکت‌کنندگان دو گروه کنترل و آزمون ازنظر ویژگی‌های فردی و اجتماعی با همدیگر تفاوت معناداری نداشتند و همگن بودند.
جدول (3): مقایسه نمره تاب‌آوری مراقبین خانوادگی قبل و بعد از آموزش در دو گروه کنترل و آزمون
* Statistical Significant= P<0.05
** Statistical Significant= P<0.01
جدول فوق در رابطه با نمره میانگین تاب‌آوری مراقبین خانوادگی نشان می‌دهد که میزان تاب‌آوری مراقبین گروه آزمون در مقایسه با مراقبین گروه کنترل در قبل از مداخله، تفاوت معناداری ازنظر آماری نداشته است (32/0p=). اما آزمون آماری تی مستقل نشان می‌دهد که میزان تاب‌آوری مراقبین گروه آزمون در مقایسه با مراقبین گروه کنترل در بعد از مداخله، تفاوت معناداری ازنظر آماری داشته است (001/0p=) و افزایش پیدا کرده است.
بحث و نتیجه‌گیری
هدف کلی این مطالعه تعیین تأثیر آموزش مراقبت از بیمار از طریق شبکه‌های اجتماعی نظیر پیام‌رسان واتساپ بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی گروه آزمون و کنترل در بعد از آموزش در مقایسه با هم، تفاوت معناداری ازنظر آماری داشت. یافته‌های مطالعه حاضر بیانگر آن بود که آموزش خودمراقبتی بر میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مؤثر بوده و آن را افزایش داده است. مطالعات انجام شده نیز در این زمینه نشان می‌دهند که آموزش برنامه خودمراقبتی می‌تواند تاب‌آوری مراقبین خانوادگی را در مراقبت از بیمار، افزایش دهد از قبیل نتایج مطالعه شین[3] و همکاران (2020)، مطالعه سید فاطمی و همکاران (2019)، مطالعه وارتاک[4] و همکاران (2015) و مطالعه باقری زنجانی اصل منفرد و همکاران (1395) (14, 23-25)، که با نتایج مطالعه ما همخوانی دارند. در این راستا نتایج مطالعه مروری شین و همکاران (2020) در کشور آمریکا تحت عنوان مداخلات آنلاین باهدف افزایش تاب‌آوری و کاهش پریشانی در مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان نشان داد که حمایت اطلاعاتی، فعالیت‌های مثبت و حمایت اجتماعی به شکل ابزارهای مبتنی بر وب و برنامه‌های تلفن همراه و خدمات شبکه‌های اجتماعی نیز به‌عنوان محیطی جدید برای مراقبین برای ارتباط با سایر افراد با تجربه زیسته در شرایط مشابه می‌تواند مفید بوده و در افزایش تاب‌آوری آن‌ها مؤثر باشد. اما بااین‌حال آن‌ها به این نتیجه رسیدند که مطالعات موجود در مورد مداخلات آنلاین برای حمایت از مراقبین هنوز در مرحله توسعه می‌باشد و تحقیقات بیشتری برای ارزیابی بیشتر اثرات درازمدت مداخلات آنلاین بر استرس و تاب‌آوری مراقبین موردنیاز است(24). همچنین نتایج مطالعه سید فاطمی و همکاران در سال ۱397 با عنوان تأثیر آموزش روان‌شناختی مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مددجویان با اختلال‌های روانی شدید نشان داد که میانگین تغییرات نمره تاب‌آوری در دو گروه آزمایش و کنترل بعد از آموزش، ازنظر آماری تفاوت معنی‌داری داشته و در گروه آزمایش افزایش یافته بود. نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش روان‌شناختی مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی موجب ارتقای تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مددجویان با اختلال‌های روانی شدید می‌شود. بنابراین با توجه به کم‌هزینه بودن و دسترسی سریع افراد به شبکه‌های مجازی، می‌توان از محتوای این برنامه آموزشی به‌صورت گسترده برای مراقبین خانوادگی استفاده کرد(14). در یک مطالعه دیگر نتایج پژوهش رزمی و همکاران (1395) نشان داد که امید درمانی گروهی، قادر به تأثیرگذاری معناداری بر تاب‌آوری و امید به زندگی بیماران است(26). همچنین نتایج مطالعه وارتاک[5] و همکاران (2015) نشان داد که امید و حمایت اجتماعی هر دو تأثیر مثبت و معنادار آماری بر تاب‌آوری بیماران سرطانی دارند. این یافته‌ها بیانگر آن است که مداخله در مراحل اولیه می‌تواند تاب‌آوری و بهبود سلامت روان بیماران سرطانی را افزایش دهد(23). مطالعه باقری زنجانی اصل و همکاران (1395) نیز نشان داد که امید درمانی به شیوه گروهی سبب افزایش تاب‌آوری و همچنین امید درمانی، امید به زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان را افزایش داد. لذا روش امید درمانی می‌تواند به بیماران سرطانی از جهات مختلف، امید به زندگی و تاب‌آوری کمک نماید(25) که با نتایج مطالعه ما همخوانی دارد. همچنین نتایج مطالعه مروری همتی پور و همکاران (2020) نشان داد که آموزش از طریق شبکه اجتماعی واتساپ می‌تواند باعث ارتقاء دانش و عملکرد دانشجویان پرستاری شود(27) که می‌تواند با نتایج مطالعه ما همخوانی داشته باشد.
از محدودیت‌های این مطالعه، شرایط روحی روانی مراقبین خانوادگی در هنگام تکمیل پرسشنامه‌ها بود که ممکن است که بر نحوه جواب دهی آن‌ها تأثیر گذاشته باشد. همچنین مطالعه حاضر فقط بر روی مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان شهر ارومیه انجام شده که می‌تواند تعمیم نتایج را محدود سازد. لذا جهت تعمیم بهتر نتایج، پیشنهاد می‌گردد این کار در سطح وسیع‌تری در استان‌های دیگر نیز انجام پذیرد.
نتیجه‌گیری
طبق یافته‌های این مطالعه مشخص گردید که انجام آموزش بر میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان، تأثیر مثبتی دارد. این موضوع نشان می‌دهد که آموزش مجازی از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌تواند سلامت عمومی افراد مبتلا به سرطان و خانواده آنان را ارتقاء دهد و در نشاط و سرزندگی آن‌ها تأثیر مثبت داشته باشد. با توجه به اینکه اکثر این بیماران و خانواده‌های آنان به دلیل عدم آگاهی، چندان تمایل و انگیزه‌ای برای دریافت آموزش حضوری ندارند بنابراین لازم است تا از طریق شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر اینترنت که در اختیار همگان می‌باشد، حمایت‌های اطلاعاتی، اجتماعی و درمانی بیشتری صورت گیرد و آموزش‌های متناسب با وضعیت بیماری به‌صورت مؤثر ارائه شود. لذا با توجه به این نتایج مدیران و مسئولین بخش‌های انکولوژی و مراکز درمان سرطان باید با اتخاذ تدابیر و سیاست‌های نوین و همچنین با برگزاری برنامه‌های مدون آموزشی و کارگاه‌های آموزشی برای خانواده بیماران مبتلا به سرطان پستان در ارتباط با مراقبت از بیماران، کمک به استقلال بیشتر آن‌ها و برقراری ارتباط صمیمی و درمانی با مراقبین این بیماران، موجب ارتقای سطح سلامتی آن‌ها، تسریع در روند بهبودی و کاهش طول درمان آن‌ها شوند و از طرف دیگر از تعداد بستری‌های مجدد آن‌ها کاسته شود.
آموزش از طریق پلتفرم‌های آموزش مجازی همانند واتساپ و یا سایر اپلیکیشن‌های در دسترس، باعث می‌شود که مراقبین خانوادگی بیماران با دسترسی آسان به اطلاعات و محتوای آموزشی، بهترین روش‌ها و فن‌های مراقبتی را برای بیماران خود فرا بگیرند و به‌راحتی با متخصصین سرطان در ارتباط باشند و سؤالات خود را مطرح کنند. این ارتباط مستقیم و نزدیک باعث افزایش اعتمادبه‌نفس مراقبین خانوادگی می‌شود و آن‌ها را قادر می‌سازد تا مشکلات خود را بهبود دهند و با افزایش تاب‌آوری خود، بهترین مراقبت را برای عزیزان خود فراهم کنند.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری ویژه، مصوب معاونت محترم تحقیقات و فن‌آوری دانشگاه علوم پزشکی ارومیه می‌باشد. بدین‌وسیله پژوهشگران مراتب قدردانی خود را از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و همچنین مدیران و مسئولان بیمارستان امید و امام خمینی ارومیه و بیماران گرامی و مراقبین خانوادگی آن‌ها به خاطر همکاری صمیمانه و مشارکت فعال آن‌ها در این مطالعه، اعلام می‌نمایند.
حمایت مالی:
این مطالعه با حمایت دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شده است.
تضاد منافع:
نویسندگان هیچکدام تضاد منافع ندارند.
ملاحظات اخلاقی:
این تحقیق توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ارومیه با شماره مجوز اخلاق پژوهشی به شماره شناسه IR.UMSU.REC.1402.004 مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین از کلیه مشارکت‌کنندگان، رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه اخذ شد و به آن‌ها در مورد محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد.
متن کامل: (829 مشاهده)
مقدمه
یکی از بیماری‌هایی که در قرن اخیر در جهان شیوع زیادی پیدا کرده و مرگ‌ومیر بالایی دارد سرطان پستان است (1). شواهد نشان می‌دهد که علاوه بر فاکتور ژنتیک، عواملی همچون تغییر در سبک زندگی، عادات رژیم غذایی، تغییرات هورمونی، استرس و اضطراب می‌تواند در ایجاد این بیماری مهلک و کشنده، تأثیر زیادی داشته باشد (2).
سرطان پستان به‌عنوان شایع‌ترین بیماری بدخیم زنان در سراسر دنیا بوده و در حدود 28 درصد از کل سرطان‌ها را شامل می‌شود. این بیماری عمده‌ترین علل مرگ ناشی از سرطان در زنان در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه است. سالانه بیش از 1/1 میلیون از این نوع سرطان گزارش می‌شود و بیش از 410000 مورد بر اثر سرطان پستان فوت می‌کنند (3). تقریباً از هر 8 زن یک نفر مبتلا به سرطان پستان می‌باشد که در اغلب اوقات منجر به برداشت کامل بافت پستان، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و هورمون درمانی می‌گردد (4). ایران به لحاظ میزان شیوع سرطان پستان جزء کشورهای با شیوع متوسط است. این آمار نشان‌دهنده میزان شیوع 25 تا 30 مورد در هر صد هزار نفر جمعیت است و سالانه 7 تا 9 هزار موارد ابتلا به سرطان پستان در کشور شناسایی می‌شوند. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سرطان سومین علت مرگ بعد از بیماری قلبی- عروقی و حوادث در ایران بوده و سرطان پستان شایع‌ترین سرطان در میان زنان ایرانی می‌باشد (5).
اغلب اوقات تشخیص سرطان با بحران عظیمی همراه است که نه‌تنها بیماران، بلکه خانواده وی را درگیر می‌کند. پس از ابتلا به سرطان مخصوصاً سرطان پستان، بیمار و خانواده وی به‌طور ناگهانی وارد صحنه وسیع و ناشناخته بیماری می‌شود. خانواده بیمار به‌عنوان اصلی‌ترین مراقبین بیمار چنانچه راهنمایی و حمایت‌های لازم را از سیستم‌های مراقبت بهداشتی دریافت نکنند در پذیرفتن این نقش ناآشنا دچار سردرگمی می‌شوند. مراقبینِ خانوادگی در اثر مراقبت از بیمار مبتلا به سرطان ممکن است دچار مشکلات اقتصادی، اجتماعی، جسمی، روانی و معنوی شوند که این موضوع می‌تواند باعث فرسودگی زودهنگام آن‌ها شود (6).
در روند درمان بیماری سرطان پستان یکی از گروه‌های مهم ارائه‌دهنده خدمت به بیماران، افراد خانواده، فامیل و دوستان آنان می‌باشند و مراقبت‌های ارائه‌شده توسط مراقبین خانوادگی، در افزایش بقای این بیماران مؤثر می‌باشد. اگر مراقبین اطلاع کافی در مورد بیماری، نحوه مراقبت و حمایت از بیمار در مراحل مختلف تشخیصی، درمانی و عوارض درمان‌ها نداشته باشند، ممکن است در انجام امور مراقبتی موفق نبوده و حتی سلامت اجتماعی خودشان و خانواده به خطر بیافتد. از جهاتی دیگر باورها و وضعیت روان‌شناختی مراقبین خانواده در کیفیت و چگونگی مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان نقش با اهمیتی دارد(7, 8). شواهد نشان می‌دهد که آموزش به بیمار و خانواده وی، تأثیر مثبتی در فرایند بهبودی بیمار دارد. به‌ویژه در مورد بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاجی همچون سرطان، نقش آموزش پُررنگ‌تر می‌باشد (9). بنابراین توجه به مراقبین خانوادگی و مدیریت مشکلات این گروه لازم و ضروری به نظر می‌رسد.
اضافه شدن نقش مراقبتی به سایر نقش‌های فرد در خانواده، ازنظر روانی و اقتصادی پراسترس می‌باشد و حمایت‌های قابل‌توجه مراقبین خانوادگی برای بیمار خود، می‌تواند باعث تغییر الگوهای خانواده و افزایش بار ناشی از استرس، فقدان و ترس شود(10, 11). از سویی نیز، فرسودگی مراقبتی نیز فشار توان‌فرسایی بر جسم، ذهن و توان مراقبین تحمیل می‌کند که به خستگی و ناامیدی می‌انجامد (12). پژوهشگران حوزه روانشناسی اعتقاد دارند که وضعیت‌های مثبت روانی مانند تاب‌آوری، به‌عنوان عوامل میانجی و تعدیل‌کننده در برابر شرایط استرس‌زا عمل می‌کنند (13). شواهد نشان می‌دهد که تقویت توانمندی‌های مراقبین خانوادگی و همچنین تاب‌آوری افراد از طریق آموزش‌ها امکان‌پذیر می‌باشد(14, 15). آموزش روان‌شناختی خانواده شامل اطلاعاتی نظام‌مند، ساختاریافته و آموزشی در مورد بیماری و درمان آن است که بیماران و اعضای خانواده را برای مقابله با بیماری توانمند کرده و هدف آن ارائه آموزش و حمایت از اعضای خانواده و مراقبین خانوادگی آن‌هاست (16, 17). نتایج یک مطالعه بیانگر مؤثر بودن آموزش مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی در جهت ارتقای تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مددجویان با اختلال روانی شدید، است. لذا با توجه به کم‌هزینه بودن و دسترسی سریع افراد به شبکه‌های مجازی، می‌توان از محتوای این برنامه آموزشی به‌صورت گسترده برای مراقبین خانوادگی استفاده کرد (14).
در این میان پرستاران به‌عنوان یکی از عوامل اصلی زنجیره مراقبت می‌توانند نقش مهمی در کنترل بهبود و ارتقای وضعیت سلامت بیماران داشته باشند. ازآنجایی‌که پرستاران دسترسی بیشتری به بیمار و خانواده وی دارند و زمان زیادی را صرف مراقبت می‌کنند، در نتیجه فرصت‌های مکرری برای آموزش بیمار برایشان فراهم می‌شود (18). از طرفی دیگر، آموزش مجازی نسبت به آموزش حضوری دارای مزایای فراوانی می‌باشد. ازجمله این مزایا، کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد، توجه به نیاز مخاطبین، سهولت دسترسی به منابع مختلف، امکان ثبت و ضبط فعالیت‌ها، جهانی بودن یادگیری الکترونیک به دلیل استفاده در بستر اینترنت، به‌روزرسانی اطلاعات با سرعت‌بالا و در دسترس بودن آموزش الکترونیکی به‌طور 24 ساعته می‌باشد. علاوه بر این به علت فراگیر بودن استفاده همگانی از گوشی‌های هوشمند، اجرای این نوع آموزش را امکان‌پذیر و ساده کرده است (19).
مروری بر مطالعات در کشور ایران نشان می‌دهد که در مورد روش‌های تقویت تاب‌آوری در مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان و میزان تأثیر آن‌ها، تحقیقات زیادی انجام نشده است و دانش کافی در این زمینه موجود نیست. از طرفی دیگر، با توجه به شیوع بیماری کرونا، آموزش از راه دور از طریق شبکه‌های اجتماعی مجازی برای مدیریت شرایط مراقبین خانوادگی، بسیار مطلوب است. اما بااین‌وجود، مطالعات مرتبطی که نقش و تأثیر آموزش مجازی را در خانواده بیماران مبتلا به سرطان پستان را بررسی کرده باشد یافت نشد. لذا این مطالعه باهدف تعیین تأثیر آموزش مراقبت از بیمار از طریق پیام‌رسان واتساپ بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان در بیمارستان‌های امید و امام خمینی ارومیه در سال 1401 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این پژوهش یک مطالعه مداخله‌ای از نوع نیمه تجربی (پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل) می‌باشد که در شهر ارومیه انجام شد. جامعه پژوهش شامل کلیه مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان بستری در بیمارستان‌های امید و امام خمینی‌شهر ارومیه در سال 1401 که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، بود. در این مطالعه حجم نمونه بر اساس مطالعه سید فاطمی و همکاران(14) و با توان آزمون 80/0 و با استفاده از فرمول محاسبه حجم نمونه انجام گرفت. و در نهایت با احتساب 30 درصد ریزش، برای هر گروه 30 نفر و در کل 60 نفر برآورد گردید. نمونه‌ها با روش نمونه‌گیری در دسترس از میان مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان انتخاب شدند و به‌طور تصادفی به دو گروه کنترل و آزمون تخصیص یافتند. به هر یک از نمونه‌ها یک عدد از 1 تا 60 اختصاص داده شد و سپس نمونه‌ها با استفاده از نرم‌افزار کامپیوتری تولید اعداد تصادفی، بر اساس لیست اعداد تصادفی، به گروه کنترل و آزمون تقسیم شدند. معیارهای ورود در این مطالعه شامل: تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، سابقه مراقبت از بیمار مبتلا به سرطان پستان به مدت حداقل 1 ماه، سن حداقل بالای 18 سال، آگاهی از تشخیص و ابتلای عضو خانواده به سرطان پستان، قبول نقش و مسئولیت مراقبت از فرد مبتلا به سرطان در خانواده، داشتن سواد و توانمندی استفاده از قابلیت‌ها و اپلیکیشن‌های گوشی هوشمند بود. معیارهای خروج نیز عبارت بودند از: عدم شرکت در جلسات آموزشی تقویت تاب‌آوری، انصراف از ادامه همکاری و تکمیل ناقص پرسشنامه‌ها بود.
پس از مراجعه به بخش‌های انکولوژی بیمارستان‌های امید و امام خمینی ارومیه و جستجوی بیماران مبتلا به سرطان، با مراقبین خانوادگی آن‌ها جهت شرکت در مطالعه، تماس گرفته شد. بعد از انتخاب نمونه‌ها و اخذ رضایت آگاهانه و اطمینان به بیماران و مراقبین آن‌ها در مورد محرمانه بودن اطلاعات، پرسشنامه دوقسمتی شامل اطلاعات دموگرافیک مراقبین بیماران و پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیویدسون[1] قبل از شروع جلسات آموزش، توسط مشارکت‌کنندگان تکمیل گردید. در این مطالعه، مداخله شامل جلسات آموزشی روش‌های تقویت تاب‌آوری برای مراقبین خانوادگی بود. جلسات آموزشی به‌صورت 4 تا 6 جلسه اختصاصی و در کل به مدت 90 دقیقه برای گروه آزمون انجام شد. جلسات آموزشی با استفاده از نرم‌افزار واتساپ و تشکیل گروه مراقبین و ارائه محتوای آموزشی به‌صورت صدای ضبط‌شده و فایل پی‌دی‌اف کتابچه آموزشی، برگزار شد. محتوای جلسات آموزشی شامل روش‌های تقویتِ تاب‌آوری در مؤلفه‌های جسمانی، ذهنی، معنوی و عاطفی، آموزش مراقبت از بیمار و پیگیری‌های مراقبتی و درمانی بود که به‌صورت فایل الکترونیک کتابچه آموزشی در اختیار آن‌ها قرار گرفت. در این مدت، مراقبین خانوادگی بیماران گروه کنترل، مراقبت‌ها و آموزش‌های روتین را دریافت کردند. یک ماه بعد از آموزش، مراقبین خانوادگی هر دو گروه مجدداً پرسشنامه‌ها را تکمیل کردند.
یکی از بیماری‌هایی که در قرن اخیر در جهان شیوع زیادی پیدا کرده و مرگ‌ومیر بالایی دارد سرطان پستان است (1). شواهد نشان می‌دهد که علاوه بر فاکتور ژنتیک، عواملی همچون تغییر در سبک زندگی، عادات رژیم غذایی، تغییرات هورمونی، استرس و اضطراب می‌تواند در ایجاد این بیماری مهلک و کشنده، تأثیر زیادی داشته باشد (2).
سرطان پستان به‌عنوان شایع‌ترین بیماری بدخیم زنان در سراسر دنیا بوده و در حدود 28 درصد از کل سرطان‌ها را شامل می‌شود. این بیماری عمده‌ترین علل مرگ ناشی از سرطان در زنان در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه است. سالانه بیش از 1/1 میلیون از این نوع سرطان گزارش می‌شود و بیش از 410000 مورد بر اثر سرطان پستان فوت می‌کنند (3). تقریباً از هر 8 زن یک نفر مبتلا به سرطان پستان می‌باشد که در اغلب اوقات منجر به برداشت کامل بافت پستان، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و هورمون درمانی می‌گردد (4). ایران به لحاظ میزان شیوع سرطان پستان جزء کشورهای با شیوع متوسط است. این آمار نشان‌دهنده میزان شیوع 25 تا 30 مورد در هر صد هزار نفر جمعیت است و سالانه 7 تا 9 هزار موارد ابتلا به سرطان پستان در کشور شناسایی می‌شوند. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سرطان سومین علت مرگ بعد از بیماری قلبی- عروقی و حوادث در ایران بوده و سرطان پستان شایع‌ترین سرطان در میان زنان ایرانی می‌باشد (5).
اغلب اوقات تشخیص سرطان با بحران عظیمی همراه است که نه‌تنها بیماران، بلکه خانواده وی را درگیر می‌کند. پس از ابتلا به سرطان مخصوصاً سرطان پستان، بیمار و خانواده وی به‌طور ناگهانی وارد صحنه وسیع و ناشناخته بیماری می‌شود. خانواده بیمار به‌عنوان اصلی‌ترین مراقبین بیمار چنانچه راهنمایی و حمایت‌های لازم را از سیستم‌های مراقبت بهداشتی دریافت نکنند در پذیرفتن این نقش ناآشنا دچار سردرگمی می‌شوند. مراقبینِ خانوادگی در اثر مراقبت از بیمار مبتلا به سرطان ممکن است دچار مشکلات اقتصادی، اجتماعی، جسمی، روانی و معنوی شوند که این موضوع می‌تواند باعث فرسودگی زودهنگام آن‌ها شود (6).
در روند درمان بیماری سرطان پستان یکی از گروه‌های مهم ارائه‌دهنده خدمت به بیماران، افراد خانواده، فامیل و دوستان آنان می‌باشند و مراقبت‌های ارائه‌شده توسط مراقبین خانوادگی، در افزایش بقای این بیماران مؤثر می‌باشد. اگر مراقبین اطلاع کافی در مورد بیماری، نحوه مراقبت و حمایت از بیمار در مراحل مختلف تشخیصی، درمانی و عوارض درمان‌ها نداشته باشند، ممکن است در انجام امور مراقبتی موفق نبوده و حتی سلامت اجتماعی خودشان و خانواده به خطر بیافتد. از جهاتی دیگر باورها و وضعیت روان‌شناختی مراقبین خانواده در کیفیت و چگونگی مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان نقش با اهمیتی دارد(7, 8). شواهد نشان می‌دهد که آموزش به بیمار و خانواده وی، تأثیر مثبتی در فرایند بهبودی بیمار دارد. به‌ویژه در مورد بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاجی همچون سرطان، نقش آموزش پُررنگ‌تر می‌باشد (9). بنابراین توجه به مراقبین خانوادگی و مدیریت مشکلات این گروه لازم و ضروری به نظر می‌رسد.
اضافه شدن نقش مراقبتی به سایر نقش‌های فرد در خانواده، ازنظر روانی و اقتصادی پراسترس می‌باشد و حمایت‌های قابل‌توجه مراقبین خانوادگی برای بیمار خود، می‌تواند باعث تغییر الگوهای خانواده و افزایش بار ناشی از استرس، فقدان و ترس شود(10, 11). از سویی نیز، فرسودگی مراقبتی نیز فشار توان‌فرسایی بر جسم، ذهن و توان مراقبین تحمیل می‌کند که به خستگی و ناامیدی می‌انجامد (12). پژوهشگران حوزه روانشناسی اعتقاد دارند که وضعیت‌های مثبت روانی مانند تاب‌آوری، به‌عنوان عوامل میانجی و تعدیل‌کننده در برابر شرایط استرس‌زا عمل می‌کنند (13). شواهد نشان می‌دهد که تقویت توانمندی‌های مراقبین خانوادگی و همچنین تاب‌آوری افراد از طریق آموزش‌ها امکان‌پذیر می‌باشد(14, 15). آموزش روان‌شناختی خانواده شامل اطلاعاتی نظام‌مند، ساختاریافته و آموزشی در مورد بیماری و درمان آن است که بیماران و اعضای خانواده را برای مقابله با بیماری توانمند کرده و هدف آن ارائه آموزش و حمایت از اعضای خانواده و مراقبین خانوادگی آن‌هاست (16, 17). نتایج یک مطالعه بیانگر مؤثر بودن آموزش مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی در جهت ارتقای تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مددجویان با اختلال روانی شدید، است. لذا با توجه به کم‌هزینه بودن و دسترسی سریع افراد به شبکه‌های مجازی، می‌توان از محتوای این برنامه آموزشی به‌صورت گسترده برای مراقبین خانوادگی استفاده کرد (14).
در این میان پرستاران به‌عنوان یکی از عوامل اصلی زنجیره مراقبت می‌توانند نقش مهمی در کنترل بهبود و ارتقای وضعیت سلامت بیماران داشته باشند. ازآنجایی‌که پرستاران دسترسی بیشتری به بیمار و خانواده وی دارند و زمان زیادی را صرف مراقبت می‌کنند، در نتیجه فرصت‌های مکرری برای آموزش بیمار برایشان فراهم می‌شود (18). از طرفی دیگر، آموزش مجازی نسبت به آموزش حضوری دارای مزایای فراوانی می‌باشد. ازجمله این مزایا، کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد، توجه به نیاز مخاطبین، سهولت دسترسی به منابع مختلف، امکان ثبت و ضبط فعالیت‌ها، جهانی بودن یادگیری الکترونیک به دلیل استفاده در بستر اینترنت، به‌روزرسانی اطلاعات با سرعت‌بالا و در دسترس بودن آموزش الکترونیکی به‌طور 24 ساعته می‌باشد. علاوه بر این به علت فراگیر بودن استفاده همگانی از گوشی‌های هوشمند، اجرای این نوع آموزش را امکان‌پذیر و ساده کرده است (19).
مروری بر مطالعات در کشور ایران نشان می‌دهد که در مورد روش‌های تقویت تاب‌آوری در مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان و میزان تأثیر آن‌ها، تحقیقات زیادی انجام نشده است و دانش کافی در این زمینه موجود نیست. از طرفی دیگر، با توجه به شیوع بیماری کرونا، آموزش از راه دور از طریق شبکه‌های اجتماعی مجازی برای مدیریت شرایط مراقبین خانوادگی، بسیار مطلوب است. اما بااین‌وجود، مطالعات مرتبطی که نقش و تأثیر آموزش مجازی را در خانواده بیماران مبتلا به سرطان پستان را بررسی کرده باشد یافت نشد. لذا این مطالعه باهدف تعیین تأثیر آموزش مراقبت از بیمار از طریق پیام‌رسان واتساپ بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان در بیمارستان‌های امید و امام خمینی ارومیه در سال 1401 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این پژوهش یک مطالعه مداخله‌ای از نوع نیمه تجربی (پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل) می‌باشد که در شهر ارومیه انجام شد. جامعه پژوهش شامل کلیه مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان بستری در بیمارستان‌های امید و امام خمینی‌شهر ارومیه در سال 1401 که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، بود. در این مطالعه حجم نمونه بر اساس مطالعه سید فاطمی و همکاران(14) و با توان آزمون 80/0 و با استفاده از فرمول محاسبه حجم نمونه انجام گرفت. و در نهایت با احتساب 30 درصد ریزش، برای هر گروه 30 نفر و در کل 60 نفر برآورد گردید. نمونه‌ها با روش نمونه‌گیری در دسترس از میان مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان انتخاب شدند و به‌طور تصادفی به دو گروه کنترل و آزمون تخصیص یافتند. به هر یک از نمونه‌ها یک عدد از 1 تا 60 اختصاص داده شد و سپس نمونه‌ها با استفاده از نرم‌افزار کامپیوتری تولید اعداد تصادفی، بر اساس لیست اعداد تصادفی، به گروه کنترل و آزمون تقسیم شدند. معیارهای ورود در این مطالعه شامل: تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، سابقه مراقبت از بیمار مبتلا به سرطان پستان به مدت حداقل 1 ماه، سن حداقل بالای 18 سال، آگاهی از تشخیص و ابتلای عضو خانواده به سرطان پستان، قبول نقش و مسئولیت مراقبت از فرد مبتلا به سرطان در خانواده، داشتن سواد و توانمندی استفاده از قابلیت‌ها و اپلیکیشن‌های گوشی هوشمند بود. معیارهای خروج نیز عبارت بودند از: عدم شرکت در جلسات آموزشی تقویت تاب‌آوری، انصراف از ادامه همکاری و تکمیل ناقص پرسشنامه‌ها بود.
پس از مراجعه به بخش‌های انکولوژی بیمارستان‌های امید و امام خمینی ارومیه و جستجوی بیماران مبتلا به سرطان، با مراقبین خانوادگی آن‌ها جهت شرکت در مطالعه، تماس گرفته شد. بعد از انتخاب نمونه‌ها و اخذ رضایت آگاهانه و اطمینان به بیماران و مراقبین آن‌ها در مورد محرمانه بودن اطلاعات، پرسشنامه دوقسمتی شامل اطلاعات دموگرافیک مراقبین بیماران و پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیویدسون[1] قبل از شروع جلسات آموزش، توسط مشارکت‌کنندگان تکمیل گردید. در این مطالعه، مداخله شامل جلسات آموزشی روش‌های تقویت تاب‌آوری برای مراقبین خانوادگی بود. جلسات آموزشی به‌صورت 4 تا 6 جلسه اختصاصی و در کل به مدت 90 دقیقه برای گروه آزمون انجام شد. جلسات آموزشی با استفاده از نرم‌افزار واتساپ و تشکیل گروه مراقبین و ارائه محتوای آموزشی به‌صورت صدای ضبط‌شده و فایل پی‌دی‌اف کتابچه آموزشی، برگزار شد. محتوای جلسات آموزشی شامل روش‌های تقویتِ تاب‌آوری در مؤلفه‌های جسمانی، ذهنی، معنوی و عاطفی، آموزش مراقبت از بیمار و پیگیری‌های مراقبتی و درمانی بود که به‌صورت فایل الکترونیک کتابچه آموزشی در اختیار آن‌ها قرار گرفت. در این مدت، مراقبین خانوادگی بیماران گروه کنترل، مراقبت‌ها و آموزش‌های روتین را دریافت کردند. یک ماه بعد از آموزش، مراقبین خانوادگی هر دو گروه مجدداً پرسشنامه‌ها را تکمیل کردند.
جدول (1): محتوای آموزشی مداخله
| ردیف | جلسات آموزشی | محتوای آموزشی |
| جلسه اول | آگاهی سازی درباره سرطان پستان | ارسال پیام برای مراقبین خانوادگی تا با نوع و مراحل سرطان آشنا شوند تا بتوانند بهترین مراقبت را برای عضو خانواده‌ی خود فراهم کنند. اطلاعات ارسالی شامل نوع سرطان، علائم و نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و درمان‌های ضروری مبتلایان به سرطان پستان بوده است. |
| جلسه دوم | مدیریت مراقبت در سرطان |
برای افزایش تاب‌آوری مراقبین خانوادگی، آموزش روش‌های مدیریت سرطان ارائه شد. این موارد تغذیه مناسب، فعالیت‌های ورزشی، استراحت کافی، مدیریت خستگی، مدیریت استرس و روش‌های مقابله با عوارض جانبی درمان را شامل می‌شد. |
| جلسه سوم | مهارت‌های مراقبتی | آموزش مهارت‌های مراقبتی در خانه برای مراقبین خانوادگی دارای اهمیت است. این موارد تغییرات لازم در رژیم غذایی، مراقبت از پوست، بهداشت دهان و دندان، مدیریت درد و مراقبت از مشکلات شایع همانند تهوع و استفراغ را شامل می‌گردید. |
| جلسه چهارم | حمایت روان | مراقبین خانوادگی نیاز به حمایت روانی قوی داشتند. بنابراین بخشی از آموزش‌ها اختصاص داده شد که چگونه با استرس و اضطراب مرتبط با ابتلای عضو خانواده به سرطان مقابله کنند و منابع حمایت روانی را پیدا کنند. همچنین راهکارهایی برای مراقبین خانوادگی ارسال شد که چگونه برای خودشان و عضو خانواده‌ی بیمار زمانی بگذارند تا استراحت کنند و فعالیت‌های موردعلاقه فرد بیمار را با همکاری یکدیگر انجام داده و از این امورات لذت ببرند. |
| جلسه پنجم | ارتباطات مؤثر | آموزش مهارت‌های ارتباطی به مراقبین خانوادگی می‌تواند بهبود در ارتباط با بیمار و تیم درمان کمک کند. بنابراین بخشی از آموزش‌ها به این موارد اختصاص داده شد که مراقبین خانوادگی باید یاد بگیرند چگونه احساسات خود را بیان کنند، سؤالات مناسبی بپرسند و در فرآیند تصمیم‌گیری درمانی شرکت کنند |
| جلسه ششم | پیگیری‌ها و بازخوردها | پیگیری دریافت اطلاعات توسط مراقبین خانوادگی و اطمینان از تبعیت از آموزش‌ها و حمایت‌های ارائه‌شده، دادن بازخورد مناسب، پاسخگویی به سؤالات و ابهامات و در صورت نیاز معرفی به منابع حمایتی همانند مشاوران و یا مراقبین رسمی همانند پزشکان و پرستاران انکولوژی. |
ابزار گردآوری داده‌ها:
برای جمع‌آوری داده‌ها در این مطالعه از پرسشنامه مشخصات فردی و اجتماعی مشارکت‌کنندگان و پرسشنامه استاندارد تاب‌آوری کانر و دیویدسون استفاده شد. بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیکی مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان از قبیل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، تعداد فرزند، شغل، نسبت با بیمار، وضعیت اقتصادی، وضعیت بیمه، سابقه مراقبت از بیمار و محل سکونت بود که با مصاحبه با مراقبین خانوادگی تکمیل شد. بود. بخش دوم نیز شامل پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیویدسون بود که در سال 2003 ساخته شده است. بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این مقیاس در گروه‌های بالینی و غیر بالینی مختلف انجام شده است. تهیه‌کنندگان این مقیاس بر این عقیده‌اند که این پرسشنامه به‌خوبی قادر به تفکیک افراد تاب آور از افراد غیرتاب آور بوده و می‌تواند در موقعیت‌های پژوهشی و بالینی مورداستفاده قرار گیرد. این پرسشنامه در اصل دارای 25 گویه می‌باشد (20). طیف پاسخگویی این پرسشنامه از نوع لیکرت پنج گزینه‌ای می‌باشد. امتیاز مربوط به هر گویه به‌صورت کاملاً نادرست = 0، بندرت نادرست = 1، گاهی درست = 2، اغلب درست = 3، و همیشه درست = 4 به هر سؤال تعلق می‌گیرد. در نسخه 25 سؤالی کمترین امتیاز 0 و بیشترین امتیاز 100 می‌باشد و مجموع امتیازات کسب‌شده توسط هر فرد، میزان تاب‌آوری وی را تعیین می‌کند به‌طوری‌که نمره بالا نشان‌دهنده تاب‌آوری بیشتر است(14).
کانر و دیویدسون، همسانی درونی را برای این ابزار انجام دادند که آلفای کرونباخ آن برابر با 89/0 بود(20). محمدی و همکاران در
سال 1384 این پرسشنامه را برای استفاده در ایران انطباق داده است؛ وی مقیاس مذکور را بر روی 248 نفر اجرا کرد و پایایی آن با سنجش همسانی درونی آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد (21). در پژوهش کیهانی و همکاران در سال 1393 روایی مقیاس جدید تاب‌آوری بر اساس تحلیل عاملی تأییدی، بار عاملی برای هر سؤال بین 44 تا 93 درصد بارگذاری شده که حاکی از روایی سازه مطلوب و قابل‌قبول برای این مقیاس است (22). با توجه به اینکه پرسشنامه تاب‌آوری کانر-دیویدسون در مطالعات زیادی در داخل کشور مورداستفاده قرار گرفته، از روایی مطلوب برخوردار می‌باشد. همچنین برای بررسی پایایی مقیاس تاب‌آوری و محاسبه ضریب همبستگی درونی از یک نمونه 20 نفره مراقبین خانوادگی، ضریب آلفای کرونباخ حدود 86/0 محاسبه شد که قابل‌قبول می‌باشد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها:
پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. در ابتدا نرمال بودن توزیع داده‌ها با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنف[2] موردبررسی قرار گرفت و تمامی داده‌ها توزیع نرمال داشتند. همچنین برای مقایسه مشخصات فردی-اجتماعی بیماران در بین گروه کنترل و آزمون و بررسی همگن بودن دو گروه، از آزمون‌های تی مستقل و کای اسکوائر استفاده شد. در نهایت برای مقایسه نمرات گروه‌ها قبل و بعد از آموزش از آزمون تی مستقل و تی زوجی استفاده شد.
برای جمع‌آوری داده‌ها در این مطالعه از پرسشنامه مشخصات فردی و اجتماعی مشارکت‌کنندگان و پرسشنامه استاندارد تاب‌آوری کانر و دیویدسون استفاده شد. بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیکی مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان از قبیل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، تعداد فرزند، شغل، نسبت با بیمار، وضعیت اقتصادی، وضعیت بیمه، سابقه مراقبت از بیمار و محل سکونت بود که با مصاحبه با مراقبین خانوادگی تکمیل شد. بود. بخش دوم نیز شامل پرسشنامه تاب‌آوری کانر و دیویدسون بود که در سال 2003 ساخته شده است. بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی این مقیاس در گروه‌های بالینی و غیر بالینی مختلف انجام شده است. تهیه‌کنندگان این مقیاس بر این عقیده‌اند که این پرسشنامه به‌خوبی قادر به تفکیک افراد تاب آور از افراد غیرتاب آور بوده و می‌تواند در موقعیت‌های پژوهشی و بالینی مورداستفاده قرار گیرد. این پرسشنامه در اصل دارای 25 گویه می‌باشد (20). طیف پاسخگویی این پرسشنامه از نوع لیکرت پنج گزینه‌ای می‌باشد. امتیاز مربوط به هر گویه به‌صورت کاملاً نادرست = 0، بندرت نادرست = 1، گاهی درست = 2، اغلب درست = 3، و همیشه درست = 4 به هر سؤال تعلق می‌گیرد. در نسخه 25 سؤالی کمترین امتیاز 0 و بیشترین امتیاز 100 می‌باشد و مجموع امتیازات کسب‌شده توسط هر فرد، میزان تاب‌آوری وی را تعیین می‌کند به‌طوری‌که نمره بالا نشان‌دهنده تاب‌آوری بیشتر است(14).
کانر و دیویدسون، همسانی درونی را برای این ابزار انجام دادند که آلفای کرونباخ آن برابر با 89/0 بود(20). محمدی و همکاران در
سال 1384 این پرسشنامه را برای استفاده در ایران انطباق داده است؛ وی مقیاس مذکور را بر روی 248 نفر اجرا کرد و پایایی آن با سنجش همسانی درونی آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد (21). در پژوهش کیهانی و همکاران در سال 1393 روایی مقیاس جدید تاب‌آوری بر اساس تحلیل عاملی تأییدی، بار عاملی برای هر سؤال بین 44 تا 93 درصد بارگذاری شده که حاکی از روایی سازه مطلوب و قابل‌قبول برای این مقیاس است (22). با توجه به اینکه پرسشنامه تاب‌آوری کانر-دیویدسون در مطالعات زیادی در داخل کشور مورداستفاده قرار گرفته، از روایی مطلوب برخوردار می‌باشد. همچنین برای بررسی پایایی مقیاس تاب‌آوری و محاسبه ضریب همبستگی درونی از یک نمونه 20 نفره مراقبین خانوادگی، ضریب آلفای کرونباخ حدود 86/0 محاسبه شد که قابل‌قبول می‌باشد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها:
پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. در ابتدا نرمال بودن توزیع داده‌ها با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنف[2] موردبررسی قرار گرفت و تمامی داده‌ها توزیع نرمال داشتند. همچنین برای مقایسه مشخصات فردی-اجتماعی بیماران در بین گروه کنترل و آزمون و بررسی همگن بودن دو گروه، از آزمون‌های تی مستقل و کای اسکوائر استفاده شد. در نهایت برای مقایسه نمرات گروه‌ها قبل و بعد از آموزش از آزمون تی مستقل و تی زوجی استفاده شد.
یافته‌ها
نتایج مطالعه نشان داد که میانگین سنی مشارکت‌کنندگان 3/12±93/39 سال بود. از مجموع 60 مراقب مشارکت‌کننده در مطالعه، بیش از نیمی از مشارکت‌کنندگان زن بودند (3/53 درصد). همچنین اکثریت آن‌ها متأهل (3/73 درصد) و دارای سطح سواد دیپلم بودند (3/38 درصد). اکثر آن‌ها وضعیت مالی متوسطی داشتند (0/55 درصد) و 6/51 درصد آن‌ها 1 تا 2 بچه داشتند. بیشتر مراقبت‌کنندگان، همسر بیماران بودند (7/31 درصد). همچنین اکثر آن‌ها در شهر سکونت داشتند (3/73 درصد). جدول شماره (1) مشخصات دموگرافیک مشارکت‌کنندگان را نشان می‌دهد.
نتایج مطالعه نشان داد که میانگین سنی مشارکت‌کنندگان 3/12±93/39 سال بود. از مجموع 60 مراقب مشارکت‌کننده در مطالعه، بیش از نیمی از مشارکت‌کنندگان زن بودند (3/53 درصد). همچنین اکثریت آن‌ها متأهل (3/73 درصد) و دارای سطح سواد دیپلم بودند (3/38 درصد). اکثر آن‌ها وضعیت مالی متوسطی داشتند (0/55 درصد) و 6/51 درصد آن‌ها 1 تا 2 بچه داشتند. بیشتر مراقبت‌کنندگان، همسر بیماران بودند (7/31 درصد). همچنین اکثر آن‌ها در شهر سکونت داشتند (3/73 درصد). جدول شماره (1) مشخصات دموگرافیک مشارکت‌کنندگان را نشان می‌دهد.
جدول (2): مشخصات فردی- اجتماعی مراقبین شرکت‌کننده در مطالعه (60 نفر)
| متغیرها | گروه کنترل n=30 |
گروه آزمون n=30 |
آزمون آماری | |
| جنسیت | زن | (0/60) 18 | (7/46) 14 | X2=07/1 p=301/0 |
| مرد | (0/40) 12 | (3/53) 16 | ||
| وضعیت تأهل | متأهل | (7/76) 23 | (0/70) 21 | X2=424/0 p=809/0 |
| مجرد | (7/16) 5 | (3/23) 7 | ||
| بیوه | (7/6) 2 | (7/6) 2 | ||
| سطح سواد | ابتدایی | (7/16) 5 | (3/3) 1 | X2=20/3 p=525/0 |
| راهنمایی | (0/10) 3 | (3/13) 4 | ||
| دیپلم | (3/33) 10 | (3/43) 13 | ||
| لیسانس | (3/33) 10 | (3/33) 10 | ||
| فوق‌لیسانس | (7/6) 2 | (7/6) 2 | ||
| وضعیت مالی (مراقب بیمار) |
خوب | (3/23) 7 | (0/20) 6 | X2=269/0 p=874/0 |
| متوسط | (7/46) 14 | (3/53) 16 | ||
| ضعیف | (0/30) 9 | (7/26) 8 | ||
| نسبت با بیمار | همسر | (0/30) 9 | (3/33) 10 | X2=62/4 p=071/0 |
| مادر | (3/23) 7 | (7/16) 5 | ||
| خواهر | (7/6) 2 | (3/33) 10 | ||
| پسر | (7/6) 2 | (3/3) 1 | ||
| دختر | (3/33) 10 | (3/13) 4 | ||
| محل سکونت | شهر | (0/70) 21 | (7/76) 23 | X2=341/0 p=559/0 |
| روستا | (0/30) 9 | (3/23) 7 | ||
| وضعیت بیمه | دارد | (3/83) 25 | (7/86) 26 | X2=261/0 p=876/0 |
| ندارد | (7/16) 5 | (3/13) 4 | ||
| متغیر | Mean±SD | Mean±SD | آزمون آماری | |
| سابقه مراقبت (ماه) | 35/14±70/22 | 68/16±80/22 | t =025/0 p=980/0 |
|
| سن (سال) | 58/11±36/39 | 15/13±50/40 | t =354/0 p=725/0 |
|
جدول 2 نشان می‌دهد که مشارکت‌کنندگان دو گروه کنترل و آزمون ازنظر ویژگی‌های فردی و اجتماعی با همدیگر تفاوت معناداری نداشتند و همگن بودند.
جدول (3): مقایسه نمره تاب‌آوری مراقبین خانوادگی قبل و بعد از آموزش در دو گروه کنترل و آزمون
| گروه | قبل از آموزش | بعد از آموزش | Paired t-test |
| کنترل | 84/14 ± 26/61 | 92/13 ± 06/59 | t =663/0 p=512/0 |
| آزمون | 21/7 ± 13/58 | 22/9 ± 86/82 | t =76/11- p=001/0** |
| Independent t-test |
t =04/1- p=32/0 |
t =81/7 p=001/0** |
** Statistical Significant= P<0.01
بحث و نتیجه‌گیری
هدف کلی این مطالعه تعیین تأثیر آموزش مراقبت از بیمار از طریق شبکه‌های اجتماعی نظیر پیام‌رسان واتساپ بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی گروه آزمون و کنترل در بعد از آموزش در مقایسه با هم، تفاوت معناداری ازنظر آماری داشت. یافته‌های مطالعه حاضر بیانگر آن بود که آموزش خودمراقبتی بر میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مؤثر بوده و آن را افزایش داده است. مطالعات انجام شده نیز در این زمینه نشان می‌دهند که آموزش برنامه خودمراقبتی می‌تواند تاب‌آوری مراقبین خانوادگی را در مراقبت از بیمار، افزایش دهد از قبیل نتایج مطالعه شین[3] و همکاران (2020)، مطالعه سید فاطمی و همکاران (2019)، مطالعه وارتاک[4] و همکاران (2015) و مطالعه باقری زنجانی اصل منفرد و همکاران (1395) (14, 23-25)، که با نتایج مطالعه ما همخوانی دارند. در این راستا نتایج مطالعه مروری شین و همکاران (2020) در کشور آمریکا تحت عنوان مداخلات آنلاین باهدف افزایش تاب‌آوری و کاهش پریشانی در مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان نشان داد که حمایت اطلاعاتی، فعالیت‌های مثبت و حمایت اجتماعی به شکل ابزارهای مبتنی بر وب و برنامه‌های تلفن همراه و خدمات شبکه‌های اجتماعی نیز به‌عنوان محیطی جدید برای مراقبین برای ارتباط با سایر افراد با تجربه زیسته در شرایط مشابه می‌تواند مفید بوده و در افزایش تاب‌آوری آن‌ها مؤثر باشد. اما بااین‌حال آن‌ها به این نتیجه رسیدند که مطالعات موجود در مورد مداخلات آنلاین برای حمایت از مراقبین هنوز در مرحله توسعه می‌باشد و تحقیقات بیشتری برای ارزیابی بیشتر اثرات درازمدت مداخلات آنلاین بر استرس و تاب‌آوری مراقبین موردنیاز است(24). همچنین نتایج مطالعه سید فاطمی و همکاران در سال ۱397 با عنوان تأثیر آموزش روان‌شناختی مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی بر تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مددجویان با اختلال‌های روانی شدید نشان داد که میانگین تغییرات نمره تاب‌آوری در دو گروه آزمایش و کنترل بعد از آموزش، ازنظر آماری تفاوت معنی‌داری داشته و در گروه آزمایش افزایش یافته بود. نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش روان‌شناختی مبتنی بر شبکه اجتماعی مجازی موجب ارتقای تاب‌آوری مراقبین خانوادگی مددجویان با اختلال‌های روانی شدید می‌شود. بنابراین با توجه به کم‌هزینه بودن و دسترسی سریع افراد به شبکه‌های مجازی، می‌توان از محتوای این برنامه آموزشی به‌صورت گسترده برای مراقبین خانوادگی استفاده کرد(14). در یک مطالعه دیگر نتایج پژوهش رزمی و همکاران (1395) نشان داد که امید درمانی گروهی، قادر به تأثیرگذاری معناداری بر تاب‌آوری و امید به زندگی بیماران است(26). همچنین نتایج مطالعه وارتاک[5] و همکاران (2015) نشان داد که امید و حمایت اجتماعی هر دو تأثیر مثبت و معنادار آماری بر تاب‌آوری بیماران سرطانی دارند. این یافته‌ها بیانگر آن است که مداخله در مراحل اولیه می‌تواند تاب‌آوری و بهبود سلامت روان بیماران سرطانی را افزایش دهد(23). مطالعه باقری زنجانی اصل و همکاران (1395) نیز نشان داد که امید درمانی به شیوه گروهی سبب افزایش تاب‌آوری و همچنین امید درمانی، امید به زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان را افزایش داد. لذا روش امید درمانی می‌تواند به بیماران سرطانی از جهات مختلف، امید به زندگی و تاب‌آوری کمک نماید(25) که با نتایج مطالعه ما همخوانی دارد. همچنین نتایج مطالعه مروری همتی پور و همکاران (2020) نشان داد که آموزش از طریق شبکه اجتماعی واتساپ می‌تواند باعث ارتقاء دانش و عملکرد دانشجویان پرستاری شود(27) که می‌تواند با نتایج مطالعه ما همخوانی داشته باشد.
از محدودیت‌های این مطالعه، شرایط روحی روانی مراقبین خانوادگی در هنگام تکمیل پرسشنامه‌ها بود که ممکن است که بر نحوه جواب دهی آن‌ها تأثیر گذاشته باشد. همچنین مطالعه حاضر فقط بر روی مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان شهر ارومیه انجام شده که می‌تواند تعمیم نتایج را محدود سازد. لذا جهت تعمیم بهتر نتایج، پیشنهاد می‌گردد این کار در سطح وسیع‌تری در استان‌های دیگر نیز انجام پذیرد.
نتیجه‌گیری
طبق یافته‌های این مطالعه مشخص گردید که انجام آموزش بر میزان تاب‌آوری مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به سرطان پستان، تأثیر مثبتی دارد. این موضوع نشان می‌دهد که آموزش مجازی از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌تواند سلامت عمومی افراد مبتلا به سرطان و خانواده آنان را ارتقاء دهد و در نشاط و سرزندگی آن‌ها تأثیر مثبت داشته باشد. با توجه به اینکه اکثر این بیماران و خانواده‌های آنان به دلیل عدم آگاهی، چندان تمایل و انگیزه‌ای برای دریافت آموزش حضوری ندارند بنابراین لازم است تا از طریق شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر اینترنت که در اختیار همگان می‌باشد، حمایت‌های اطلاعاتی، اجتماعی و درمانی بیشتری صورت گیرد و آموزش‌های متناسب با وضعیت بیماری به‌صورت مؤثر ارائه شود. لذا با توجه به این نتایج مدیران و مسئولین بخش‌های انکولوژی و مراکز درمان سرطان باید با اتخاذ تدابیر و سیاست‌های نوین و همچنین با برگزاری برنامه‌های مدون آموزشی و کارگاه‌های آموزشی برای خانواده بیماران مبتلا به سرطان پستان در ارتباط با مراقبت از بیماران، کمک به استقلال بیشتر آن‌ها و برقراری ارتباط صمیمی و درمانی با مراقبین این بیماران، موجب ارتقای سطح سلامتی آن‌ها، تسریع در روند بهبودی و کاهش طول درمان آن‌ها شوند و از طرف دیگر از تعداد بستری‌های مجدد آن‌ها کاسته شود.
آموزش از طریق پلتفرم‌های آموزش مجازی همانند واتساپ و یا سایر اپلیکیشن‌های در دسترس، باعث می‌شود که مراقبین خانوادگی بیماران با دسترسی آسان به اطلاعات و محتوای آموزشی، بهترین روش‌ها و فن‌های مراقبتی را برای بیماران خود فرا بگیرند و به‌راحتی با متخصصین سرطان در ارتباط باشند و سؤالات خود را مطرح کنند. این ارتباط مستقیم و نزدیک باعث افزایش اعتمادبه‌نفس مراقبین خانوادگی می‌شود و آن‌ها را قادر می‌سازد تا مشکلات خود را بهبود دهند و با افزایش تاب‌آوری خود، بهترین مراقبت را برای عزیزان خود فراهم کنند.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری ویژه، مصوب معاونت محترم تحقیقات و فن‌آوری دانشگاه علوم پزشکی ارومیه می‌باشد. بدین‌وسیله پژوهشگران مراتب قدردانی خود را از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و همچنین مدیران و مسئولان بیمارستان امید و امام خمینی ارومیه و بیماران گرامی و مراقبین خانوادگی آن‌ها به خاطر همکاری صمیمانه و مشارکت فعال آن‌ها در این مطالعه، اعلام می‌نمایند.
حمایت مالی:
این مطالعه با حمایت دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شده است.
تضاد منافع:
نویسندگان هیچکدام تضاد منافع ندارند.
ملاحظات اخلاقی:
این تحقیق توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ارومیه با شماره مجوز اخلاق پژوهشی به شماره شناسه IR.UMSU.REC.1402.004 مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین از کلیه مشارکت‌کنندگان، رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه اخذ شد و به آن‌ها در مورد محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد.
فهرست منابع
1. Mousa RH, Melhem JM, Hammad EA. Epidemiology of women diagnosed with breast cancer in Jordan: A 5-year survival analysis and patients' characteristics from 2 public hospitals. Saudi Med J 2021;42(7):776-84. [DOI:10.15537/smj.2021.42.7.20210112] [PMID] []
2. Bahri N, Najafi TF, Shandiz FH, Tohidinik HR, Khajavi A. The relation between stressful life events and breast cancer: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. Breast Cancer Res Treat 2019;176(1):53-61. [DOI:10.1007/s10549-019-05231-x] [PMID]
3. Roy M, Biswas J, Datta A. Breast Cancer: Epidemiology, Types, Diagnosis, and Treatment. Genetics and Epigenetics of Breast Cancer: Springer; 2023. p. 1-24. [DOI:10.1007/978-981-19-9925-3_1]
4. Plym A, Johansson AL, Bower H, Wennstig A-K, Fredriksson I, Ahlgren J, et al. Impact of chemotherapy, radiotherapy, and endocrine therapy on sick leave in women with early-stage breast cancer during a 5-year period: a population-based cohort study. Breast Cancer Res Treat 2020;182(3):699-707. [DOI:10.1007/s10549-020-05720-4] [PMID] []
5. Dolatkhah R, Somi MH, Jafarabadi MA, Hosseinalifam M, Sepahi S, Belalzadeh M, et al. Breast cancer survival and incidence: 10 years cancer registry data in the Northwest, Iran. Int J Breast Cancer 2020;2020. [DOI:10.1155/2020/1963814] [PMID] []
6. Sajadian A, Hydary L, Mokhtari Hesari P. Common breast cancer family care giving problems. Iran J Breast Dis 2015;8(2):7-14. [URL]
7. Sajadian A, Razmpoosh E, Alaeddini F, Bassiri M. The Caring-related Problems Experienced by Family Caregivers of Patients With Breast Cancer: A Descriptive Study. Multidiscip Cancer Investig 2019;3(4):5-12. [DOI:10.30699/acadpub.mci.3.4.5]
8. Eghtedar S, Jasemi M, Habibzadeh H. The Role of Beliefs and Psychological Factors in Caring of Patients With Cancer: The Lived Experiences of Informal Caregivers. Holist Nurs Pract 2021;35(5):248-56. [DOI:10.1097/HNP.0000000000000468] [PMID]
9. Nasiri S, Heydari N, Rafiee S, Paran M. Effect of Family-Centered Education on Patient's Self-Care. Sadra Med J 2020;8(3):311-20. [Google Scholar]
10. Kaakinen JR, Coehlo DP, Steele R, Robinson M. Family health care nursing: Theory, practice, and research: FA Davis; 2018.
11. Mohammed S, Priya SS, George C. Caregiver burden in a community mental health program-A cross sectional study. Kerala J Psychiat 2015;28(1):26-33. [Google Scholar]
12. Sharifi M, Fatehizade M. Correlation between religious coping with deppression and caregiver burnout in family caregivers. Modern Care J 2012;9(4). [URL]
13. Kirmani MN, Sharma P, Anas M, Sanam R. Hope, resilience and subjective well-being among college going adolescent girls. Int J Humanit Soc Sci 2015;2(1):262-70. [Google Scholar]
14. Seyedfatemi N, Ahmadzad Asl M, Bahrami R, Haghani H. The Effect of Virtual Social Network Based Psycho-education on Resilience of Family Caregivers of Clients with Severe Mental Disorders. Iran J Psychiat Nurs 2019;6(6):1-8. [DOI:10.21859/ijpn-06061]
15. Hassankhani H, Eghtedar S, Rahmani A, Ebrahimi H. Going forward lightening the shadow of cancer: experiences of family caregivers toward empowerment. Holist Nurs Pract 2018;32(4):202-9. [DOI:10.1097/HNP.0000000000000272] [PMID]
16. Crane MF, Falon SL, Kho M, Moss A, Adler AB. Developing resilience in first responders: Strategies for enhancing psychoeducational service delivery. Psychol Services 2021. [DOI:10.1037/ser0000439] [PMID]
17. Bahrami R, Khalifi T. The Effect of Psychoeducation on the Resilience in the Family Caregivers of Clients with Bipolar Disorder. Iran J Nurs 2021;34(130):25-37. [DOI:10.52547/ijn.34.130.25]
18. Livne Y, Peterfreund I, Sheps J. Barriers to patient education and their relationship to nurses' perceptions of patient education climate. Clin Nurs Stud 2017;5(4):65. [DOI:10.5430/cns.v5n4p65]
19. Shahbeigi F, Nazari S. Virtual education: Benefits and limitations. J Med Edu Dev 2012;6(1):47-54. [URL]
20. Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depress Anxiety 2003;18(2):76-82. [DOI:10.1002/da.10113] [PMID]
21. Mohammadi M, Jazayeri A, Rafie A, Joukar B, Pourshahbaz A. Resilience factors in individuals at risk for substance abuse. J Psychol 2006;1(2-3):203-24. [URL]
22. Keyhani M, Taghvaei D, Rajabi A, Amirpour B. Internal consistency and confirmatory factor analysis of the Connor-Davidson Resilience Scale (CD-RISC) among nursing female students. Iran J Med Edu 2015;14(10):857-65. [Google Scholar]
23. Vartak J. The role of hope and social support on resilience in cancer patients. Indian J Mental Health 2015;2(1):35-42. [DOI:10.30877/IJMH.2.1.2015.35-42]
24. Shin JY, Choi SW. Online interventions geared toward increasing resilience and reducing distress in family caregivers. Curr Opin Support Palliat Care 2020;14(1):60-6. [DOI:10.1097/SPC.0000000000000481] [PMID] []
25. Bagheri Zanjani Asl Monfared L, Entesar Foumany G. The effectiveness of group based hope-therapy on increasing resilience and hope in life expectancy in patients with breast cancer. J Health Promot Manag 2016;5(4):58-64. [URL]
26. Razmi L, Behzadipur S, Tahmasebi S. The effectiveness of group hope therapy on increasing the resiliency and hope of life in women with breast cancer. Iran J Surg 2016;24:60-8. [URL]
27. Hemmatipour A, Safari Z, Jahangirimehr A. The effect of education using social networks on knowledge and performance of nursing students in regard to safe injections. J Milit Med 2020;22(3):306-13. [URL]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
اطلاعات تماس
آدرس مکاتبه: آذربایجان غربی، ارومیه، بلوار رسالت، خیابان جهاد، کوی اورژانس، معاونت تحقیقات و فناوری
صندوق پستی : ۱۱۳۸
کد پستی : ۵۷۱۴۷۸۳۷۳۴
تلفن : 32233009-۰۴۴
فاکس : 32233009-۰۴۴
پست الکترونیک :
unmf
umsu.ac.ir , j.nur.midgmail.com
