دوره 21، شماره 7 - ( 7-1402 )
جلد 21 شماره 7 صفحات 588-575 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.UMSU.REC.1400.288
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Cheraghi R, Almasi L, Alinejad V, Aghakhani N, Jasemi M, Eghtedar S. THE RELATIONSHIP BETWEEN EMOTIONAL INTELLIGENCE WITH JOB PERFORMANCE AND OCCUPATIONAL STRESS IN NURSES WORKING IN EDUCATIONAL AND MEDICAL CENTERS IN URMIA IN 2022. Nursing and Midwifery Journal 2023; 21 (7) :575-588
URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-4921-fa.html
URL: http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-4921-fa.html
چراغی روزیتا، الماسی لاله، علی نژاد وحید، آقاخانی نادر، جاسمی مدینه، اقتدار سامره. بررسی ارتباط هوش هیجانی با عملکرد شغلی و استرس شغلی در پرستاران شاغل در مراکز آموزشی و درمانی ارومیه در سال 1401. مجله پرستاری و مامایی. 1402; 21 (7) :575-588
روزیتا چراغی1 
، لاله الماسی*2 ، وحید علی نژاد3 ، نادر آقاخانی4 ، مدینه جاسمی5 ، سامره اقتدار6
، لاله الماسی*2 ، وحید علی نژاد3 ، نادر آقاخانی4 ، مدینه جاسمی5 ، سامره اقتدار6
1- مربی پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
2- مربی پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسئول) ،lale.almasi@gmail.com
3- استادیار آمار زیستی، گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
4- دانشیار، مرکز تحقیقات ایمنی بیمار و پژوهشکده بالینی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
5- دانشیار پرستاری داخلی چراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
6- استادیار پرستاری داخلی چراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
2- مربی پرستاری داخلی جراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسئول) ،
3- استادیار آمار زیستی، گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
4- دانشیار، مرکز تحقیقات ایمنی بیمار و پژوهشکده بالینی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
5- دانشیار پرستاری داخلی چراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
6- استادیار پرستاری داخلی چراحی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، ارومیه، ایران
متن کامل [PDF 474 kb]
(1901 دریافت)
| چکیده (HTML) (2360 مشاهده)
جدول (1): مشخصات دموگرافیک وارتباط آن با متغیرهای مطالعه در پرستاران
یافته‌های مطالعه نشان داد؛ میانگین نمره هوش هیجانی پرستاران در این مطالعه برابر با 75/17± 78/107 به دست آمد که نشان‌دهنده برخورداری از میزان هوش هیجانی خوب در آنان بود. همچنین میانگین نمره استرس شغلی نیز برابر با 483/17± 10/77 بود که نمایانگر استرس شغلی متوسط در آنان بود و نهایتاً میانگین نمره عملکرد شغلی در آن‌ها 139/7 ±62/37 به دست آمد که بیانگر عملکرد شغلی بسیار خوب در میان پرستاران در این مطالعه بود. نتایج به دست آمده از مؤلفه‌های هوش هیجانی و استرس شغلی با عملکرد شغلی در پرستاران در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول (2): مقادیر نمرات به دست آمده ازمتغیرهای هوش هیجانی، استرس شغلی و عملکرد شغلی
ارتباط بین مؤلفه‌های هوش هیجانی و استرس شغلی با عملکرد شغلی در جدول 3 نشان داده شده است. تجزیه‌وتحلیل کلی با آماره آنوا نشان‌دهنده وجود ارتباط معنی‌دار بین عملکرد شغلی پرستاران و هوش هیجانی (P= 0.000) و همچنین استرس شغلی (P=0.000) در آنان می‌باشد. همان‌طور که مشاهده می‌شود مؤلفه‌های خودآگاهی، مهارت‌های اجتماعی و خودانگیختگی در هوش هیجانی و مؤلفه‌های تعارض با پزشکان و مرگ‌و‌میر بیماران در استرس شغلی با عملکرد شغلی پرستاران رابطه معناداری داشته و آن را پیش‌بینی می‌کنند (P ≤ 0.05).
متن کامل: (2015 مشاهده)
مقدمه
بی‌شک پرستاران بزرگ‌ترین سرمایه انسانی در سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی محسوب می‌شوند (1) که طیف وسیعی از مراقبت‌های بهداشتی ساده و اولیه تا فن‌های پیچیده و تصمیمات حیاتی مؤثر بر درمان بیماران را ارائه می‌دهند (2). امروزه به دلیل تأثیر مهم پرستاری در مراقبت از بیماران و نقش آنان در افزایش رضایت و ایمنی بیمار؛ توجه به عملکرد حرفه‌ای و کار تیمی در پرستاران افزایش یافته است (3). به دلیل ماهیت شغلی و گستردگی محیط مراقبتی، پرستاران با مشکلات بی‌شماری روبرو هستند که سبب ایجاد استرس قابل‌توجه در آنان می‌شود (4)؛ ازجمله این مشکلات می‌توان به: کار طولانی‌مدت و حجم بالای کاری، شیفت‌های چرخشی و سنگین کاری، قرار گرفتن در معرض رنج و مرگ انسان، تصمیم‌گیری‌های پیچیده با معضلات اخلاقی، ترس از ارتکاب به خطا یا متهم شدن به سهل‌انگاری، عدم‌حمایت از طرف همتایان و یا سازمان، درگیری با سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و بیماران و خانواده‌های آن‌ها و استرس شغلی اشاره نمود که درنهایت می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی شود (5-7). استرس شغلی را می‌توان به‌عنوان پاسخ‌های مضر جسمی و عاطفی تعریف کرد که در صورت عدم تطابق نیازهای شغلی با توانایی‌ها، منابع یا نیازهای فرد شاغل رخ می‌دهد (8). استرس شغلی در همه مشاغل وجود دارد، در مقایسه با سایر مشاغل؛ شاغلین حرفه پرستاری به دلیل محتوای شغلی و سایر عوامل در معرض استرس بیشتری قرار دارند (9)؛ این عوامل استرس‌زا می‌توانند پاسخ‌های عاطفی پیچیده‌ای را تحریک کنند که به‌نوبه خود می‌تواند نه‌تنها سلامت روان‌شناختی بلکه توانایی آن‌ها در ارائه مراقبت‌های پرستاری با کیفیت را نیز به خطر بیندازد (5)،. نگرانی یا استرس در محیط کاری پیامدهای مضر زیادی به دنبال دارد مانند: عدم توانایی در انجام صحیح وظایف، روحیه پایین و کمرنگ، کاهش اشتیاق برای انجام کار، کاهش توانایی در انجام کار، عملکرد شغلی ضعیف، کاهش بهره‌وری، کیفیت پایین، ضعف روحی و جسمی (10). ثابت شده است که میزان استرس با رضایت شغلی و عملکرد افراد رابطه معنی‌دار داشته و به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در سلامت، ایمنی و آسودگی مطرح است (11). بر اساس آمارها؛ در کشور ما میزان استرس شغلی حدود 4/23 الی 50 درصد گزارش شده است (12).
شکی نیست که ایجاد یک محیط کار عادلانه، مسالمت‌آمیز و توأم با آرامش برای کارکنان مراقبت‌های بهداشتی نهایتاً" تأثیر مستقیم بر نتایج مراقبت از بیماران و رضایت آنان دارد (3). از آنجاییکه پرستاران برای ارائه مراقبت جامع موظف‌اند با بیماران همدلی کنند، به‌درستی به رنج آن‌ها پاسخ دهند و نگرانی همدلانه نشان دهند، بنابراین توانایی مدیریت احساسات در هنگام برخورد با مددجویان به یک مهارت پیش‌نیاز حرفه پرستاری تبدیل می‌شود (13)، این مهارت مصداق کامل «هوش هیجانی[1]» می‌باشد که به‌صورت " توانایی نظارت بر احساسات و عواطف خود و دیگران، ایجاد تبعیض در بین آن‌ها و استفاده از این اطلاعات برای هدایت تفکر و اعمال خود" تعریف می‌شود (14). هوش هیجانی یک منبع روان‌شناختی شخصی است که می‌تواند عملکرد انسانی را پیش‌بینی نموده (15) و برای واکنش مناسب در برابر عوامل استرس‌زا کاربرد دارد (10).
واژه "هوش هیجانی" اولین بار توسط سالووی و مایر[2] به‌عنوان "توانایی نظارت بر احساسات خود و دیگران، ایجاد تمایز در بین آن‌ها و استفاده از اطلاعات برای هدایت تفکر و اعمال خود" توصیف شد (14). همچنین هوش هیجانی به‌عنوان یک توانایی فردی نسبتاً ثابت شناخته می‌شود که همانند هوش عمومی (ضریب هوشی[3]) امکان بهبود آن وجود داشته و فرد از طریق مداخله آموزشی و یادگیری می‌تواند آن را ارتقاء دهد (16).
حرفه پرستاری به‌عنوان یکی از پراسترس‌ترین حرف در دنیا (5) مسئول 30 درصد از بیماری‌ها و غیبت از کار در کارکنان بهداشتی بشمار می‌آید، طوری که بر اساس مطالعات در کشور ما حدود 65 درصد از پرستاران با استرس متوسط و 5/6 درصد با استرس شدید مواجه می‌باشند (11). اگرچه همه پرستاران در محیط کار خود به اشکال مختلفی با عوامل استرس‌زا روبرو می‌شوند، ولی برخی از آن‌ها نسبت به دیگران آسیب‌پذیرتر هستند. به نظر می‌رسد تفاوت‌های فردی در توانایی مقابله، درک و تنظیم احساسات می‌تواند تفاوت در پاسخ به استرس را در افراد توضیح دهد، همان‌طور که قبلاً گفته شد؛ این توانایی به‌عنوان هوش هیجانی شناخته می‌شود (17) و به نظر می‌رسد تقویت آن به‌عنوان یک راهکار مدیریت استرس؛ در سازگاری و مقابله با آن می‌تواند مؤثر باشد (11, 18). زیرا افراد دارای هوش هیجانی بالا در تنظیم احساسات خود مهارت دارند و ازاین‌رو کیفیت عملکرد خود را در دوره‌های استرس حاد حفظ می‌کنند (5). بر اساس برخی از مطالعات، کارکنان پرستاری با سطح بالاتری از هوش هیجانی به‌طور بالقوه توانمندی بیشتری برای مدیریت عوامل استرس‌زا در زندگی حرفه‌ای دارند (19)، بررسی‌ها حاکی است؛ پرستارانی که کنترل بهتری بر احساسات خود دارند و از هوش هیجانی بالاتری برخوردار بوده و شایستگی حرفه‌ای بالاتری را در مقایسه با همتایان خود نشان می‌دهند (20). بر اساس برخی مطالعات، در حرفه پرستاری هوش هیجانی بالا با عملکرد شغلی، سبک‌های مدیریتی موفق و همکاری تیمی مؤثر همراه می‌باشد؛ بعلاوه هوش هیجانی با روش‌های مثبت مقابله با درگیری‌های مربوط به کار و سبک‌های مقابله‌ای مرتبط است. برخورداری از سطح بالای هوش هیجانی، با افزایش خودکارآمدی، افزایش درک احساسات و بهبود عملکرد بالینی نیز همراه است (20-22)، بنابراین هوش هیجانی را می‌توان مهم‌ترین عامل برای پیش‌بینی عملکرد شغلی افراد در محل کار و قوی‌ترین نیروی برای رهبری و موفقیت محسوب کرد. عملکرد شغلی شامل فعالیت‌های مربوط به اهداف سازمانی است که با اصطلاحات تخصصی هر فردی قابل‌اندازه‌گیری می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر، عملکرد شغلی به معنای دانش و توانایی انجام برخی وظایف است و نیاز به تجربه در استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای خاص و صلاحیت عملی در رفتار و اعمال دارد (23). ازآنجاکه سیستم بهداشت در هر کشوری نقش مهمی در سلامت جامعه و درنتیجه توسعه آن کشور دارد (24) و هیچ سیستم مراقبتی بدون نیروی کار کارآمد نمی‌تواند دوام بیاورد (25)، توجه به تقویت هوش هیجانی در راستای افزایش توانمندی عملکردی افراد بسیار لازم است، بدین منظور رفع خلأهای موجود در عوامل مؤثر بر عملکرد پرستاری ضروری به نظر می‌رسد (3).
با توجه به اهمیت بررسی هوش هیجانی بر عملکرد حرفه‌ای پرستاری و استرس شغلی آنان؛ بر آن شدیم تا مطالعه‌ای باهدف تعیین ارتباط هوش هیجانی با عملکرد شغلی و استرس شغلی در پرستاران شاغل در مراکز آموزشی و درمانی ارومیه انجام دهیم.
مواد و روش کار
مطالعه حاضر یک مطالعه کمی با رویکرد توصیفی از نوع مقطعی-همبستگی می‌باشد که با همکاری و مشارکت کلیه پرستاران شاغل در مراکز آموزشی و درمانی شهر ارومیه در سال 1-1400 انجام شد. نمونه‌گیری از 5 مرکز و به‌صورت سهمیه‌ای با تخصیص نسبت جمعیت هر مرکز نسبت به جمعیت پرستاران شاغل در آنجا که حداقل 2 سال سابقه کار بالینی را داشتند انجام شد. حجم نمونه با استفاده از نرم‌افزار SPSS 20 و آزمون آماری Z برای مقایسه همبستگی یک نمونه با یک مقدار مرجع و بر اساس مطالعات مشابه (26) و با احتساب 10 درصد ریزش برای پرسشنامه‌های تکمیل نشده و یا آن‌هایی که به‌صورت ناقص تکمیل شده بودند، تعداد 300 نفر به دست آمد. تعداد کل پرستاران از دفتر پرستاری استعلام و به نسبت جمعیت آن مرکز به کل نمونه‌ها محاسبه گردید. معیارهای ورود به مطالعه شامل: اشتغال به کار حداقل به مدت 2 سال به‌عنوان پرستار و تمایل به شرکت در مطالعه بود. پرسشنامه‌هایی که بیشتر از 10 درصد ناقص پر شده بودند از مطالعه خارج شدند. پس از اخذ مجوزهای لازم و کسب اجازه و انجام هماهنگی‌های لازم، در هر بخش از بیمارستان نمونه‌ها به نسبت تعداد تعیین شده و از روی برنامه ماهیانه بخش؛ انتخاب تصادفی با روش تصادفی ساده (قرعه‌کشی) و بر اساس معیارهای ورود به مطالعه، انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها پس از توضیح اهداف پژوهش و کسب رضایت از پرستاران با استفاده از چهار پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، هوش هیجانی، استرس شغلی و عملکرد شغلی انجام شد.
الف) پرسشنامه دموگرافیک: مشتمل بر سؤالات: سن، جنس؛ وضعیت تأهل و سابقه کار پرستاران بود.
ب) پرسشنامه هوش هیجانی سیبریاشرینگ[4]: این پرسشنامه مشتمل بر 33 سؤال می‌باشد. در قسمت اول سؤال‌های مربوط به ابعاد هوش هیجانی می‌باشد که نمره هر کدام از آن‌ها جداگانه محاسبه می‌شوند. این مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: خودانگیزشی، خودآگاهی، خودکنترلی، همدلی یا هوشیاری اجتماعی (همدلی) و مهارت‌های اجتماعی (ارتباطی)، هر آزمودنی شش نمره جداگانه دریافت می‌کند که یک نمره کل و پنج نمره آن مربوط به هر کدام از مؤلفه‌ها می‌باشد. پاسخ‌ها به‌صورت پنج‌درجه‌ای و ترتیبی است (همیشه، اغلب اوقات، گاهی اوقات، به‌ندرت، هیچ‌وقت). در بعضی از سؤال‌ها چنانچه آزمودنی گزینه الف را انتخاب کند نمره پنج می‌گیرد و در بعضی سؤال‌ها به‌صورت بالعکس می‌باشد. اگر آزمودنی در سؤال‌های ۳۱، ۲۸، ۲۲، ۲۰، ۱۸، ۱۴، ۱۳، ۱۲، ۹، ۱ و ۳۳ گزینه الف را انتخاب کند نمره پنج می‌گیرد و چنانچه گزینه ب، ج، د، ه را انتخاب کند به ترتیب نمره ۴، ۳، ۲ و ۱ می‌گیرد. نمره‌گذاری سؤال‌های دیگر بالعکس می‌باشد. حداکثر نمره 165 بود. افرادی که نمره آن‌ها بین 132 تا 165 باشد دارای هوش هیجانی عالی، بین 99 تا 131 دارای هوش هیجانی خوب، بین 66 تا 98 هوش هیجانی متوسط و افرادی که نمره آن‌ها بین 33 تا 65 باشد دارای هوش هیجانی کم ارزیابی می‌شوند. مؤلفه‌های هوش هیجانی: 1. خودآگاهی: توانایی شناخت احساس‌ها، نقاط ضعف و قوت خویش و عوامل به وجود آورنده نوع احساس‌ها. خودآگاهی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۳۳، ۳۲، ۲۷، ۲۴، ۱۴، ۱۲، ۱۰، ۶ کسب می‌کند.2. خودکنترلی: توانایی ابراز احساس‌ها است، به‌طوری‌که جریان تفکر و ارتباط‌های سالم را ممکن سازد. خودکنترلی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۳۰، ۲۳، ۱۸، ۱۶، ۱۱، ۵، ۲ کسب می‌کند. 3. هوش اجتماعی (همدلی): توانایی درک احساس‌ها دیگران و به‌کارگیری یک عمل مناسب و واکنش موردنیاز برای افرادی که در پیرامون خود قرار گرفته‌اند. همدلی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۲۹، ۲۵، ۲۲، ۱۷، ۴، ۳ کسب می‌کند. 4. مهارت اجتماعی (ارتباطی): توانایی مدیریت روابط خود با دیگران مهارت‌های ارتباطی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۲۸، ۱۹، ۱۳، ۸، ۷ کسب می‌کند. 5. خودانگیزشی: شامل افزایش احساس مسؤولیت، توانایی تمرکز بر تکلیف در دست انجام و عطف توجه و کاهش تکانش گری و افزایش خویشتن پنداری می‌شود. خودانگیزی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۳۱، ۲۶، ۲۱، ۲۰، ۱۵، ۹، ۱ کسب می‌کند (27-29). در مطالعات مختلف آلفای کرونباخ جهت بررسی روایی پرسشنامه در حدود 85/0 و 83/0 گزارش شده است. همچنین روایی سازه این آزمون از طریق سنجش همبستگی نمرات آزمودنی‌ها در این آزمون و تست عزت‌نفس کوپر اسمیت r=0/63 به دست آمده است (30). در مطالعه پایایی فرزادنیا (2012) این ابزار با محاسبه آلفای کرونباخ برای ابعاد پرسشنامه 84/0 گزارش شده است (31)، پایایی این آزمون در مطالعه بنی‌هاشمیان و همکاران (2010) مناسب و پایایی آن 85/0 گزارش شد (28).
ج. پرسشنامه عملکرد شغلی (JPQ) پاترسون[5]: این پرسشنامه دارای 15 سؤال می‌باشد که پاسخگویی به‌صورت لیکرت 4 نقطه‌ای می‌باشد و برای گزینه‌های بندرت، گاهی، اغلب و همیشه به ترتیب نمره 0، 1، 2 و 3 در نظر گرفته می‌شود. دامنه امتیازات از صفر تا 45 می‌باشد که نمره بالا نشان‌دهنده عملکرد شغلی بهتر می‌باشد (32). این پرسشنامه توسط پاترسون در سال 1990 توسط پاترسون تهیه و تدوین شد و در سال 1369 توسط شکرکن و ارشدی ترجمه شد (33, 34). به‌منظور سنجش اعتبار این ابزار ساعتچی از روش آلفای کرونباخ و دونیمه کردن استفاده نمود که ضریب آلفای کرونباخ برابر با 86/0 و روش دونیمه کردن برابر با 78/0 به دست آورد (35). در مطالعه قاسم‌زاده و همکاران برای پایایی این پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده کردند که سازگاری داخلی آن برای آلفای کرونباخ 88/0 به دست آمده است (36).
د. پرسشنامه استرس شغلی پرستاران (NSS)[6]: این پرسشنامه توسط گری – تافت و اندرسون[7] در سال 1981 تهیه‌شده و توسط اسپریباگ و دیگران[8] در سال 1999 تأیید شده است. این ابزار متشکل از 34 سؤال در 7 بعد است که به موقعیت‌های مختلفی که می‌تواند سبب استرس در پرستاران شود؛ اشاره دارد. این ابعاد عبارت‌اند از: مرگ‌و‌میر بیماران (سؤال: 21،13،12،8،6،4، 3)، تعارض با پزشکان (سؤال: 19،14،10،9،2)، عدم آمادگی کافی (3 عبارت، سؤال: 15، 18، 23)، مشکلات در رابطه با سایر پرستاران (سؤال: 5، 20، 22، 24، 29)، عدم‌حمایت (سؤال: 7، 11، 16)، حجم کاری (سؤال: 1، 25، 27، 28، 30، 34)، عدم اطمینان در مورد درمان‌ها (سؤال: 17، 26، 31، 32، 33)، می‌باشد که در مقیاس 5 طیف لیکرت سنجیده می‌شود و مشارکت‌کننده باید برحسب میزان فراوانی تجربه موقعیت موردنظر، یکی از گزینه‌های: هرگز استرس ندارم (1)، گاهی اوقات استرس دارم (2)، زیاد استرس دارم (3)، خیلی زیاد استرس دارم (4) را انتخاب کند. برای به دست آوردن امتیاز مربوط به هر زیر مقیاس نمره همه عبارات مربوط به آن زیرمقیاس با هم جمع می‌شود. نتایج از کل امتیازات از 34 تا 136 محاسبه‌شده و نمره بالاتر نشان‌دهنده میزان بالاتر عوامل استرس‌زای کار توسط پرستاران است (37-39). در یک مطالعه پایایی این پرسشنامه با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، 96/0 محاسبه شد (40). در مطالعه لاندا[9] و همکاران (2008) آلفای کرونباخ برای این ابزار 92/0 و برای تک‌تک مؤلفه‌ها بین 83/0 تا 49/0 متغیر بوده است (37). پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها و انجام کدگذاری، داده‌ها وارد نرم‌افزار SPSS 20 شده و سپس برای تحلیل داده‌ها توسط آزمون همبستگی پیرسون و مدل رگرسیونی خطی [10] در قالب جداول و نمودارهای آماری استفاده شد.
یافته‌ها
یافته‌های مطالعه نشان داد؛ میانگین سنی پرستاران مشارکت‌کننده در مطالعه 08/8 ± 86/32 سال و میانگین سابقه کاری آنان برابر با 96/7 ± 89/8 سال می‌باشد. مشخصات دموگرافیک نمونه‌ها و ارتباط آن با متغیرهای هوش هیجانی، عملکرد شغلی و استرس شغلی در آنان در جدول شماره 1 آمده است.
بی‌شک پرستاران بزرگ‌ترین سرمایه انسانی در سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی محسوب می‌شوند (1) که طیف وسیعی از مراقبت‌های بهداشتی ساده و اولیه تا فن‌های پیچیده و تصمیمات حیاتی مؤثر بر درمان بیماران را ارائه می‌دهند (2). امروزه به دلیل تأثیر مهم پرستاری در مراقبت از بیماران و نقش آنان در افزایش رضایت و ایمنی بیمار؛ توجه به عملکرد حرفه‌ای و کار تیمی در پرستاران افزایش یافته است (3). به دلیل ماهیت شغلی و گستردگی محیط مراقبتی، پرستاران با مشکلات بی‌شماری روبرو هستند که سبب ایجاد استرس قابل‌توجه در آنان می‌شود (4)؛ ازجمله این مشکلات می‌توان به: کار طولانی‌مدت و حجم بالای کاری، شیفت‌های چرخشی و سنگین کاری، قرار گرفتن در معرض رنج و مرگ انسان، تصمیم‌گیری‌های پیچیده با معضلات اخلاقی، ترس از ارتکاب به خطا یا متهم شدن به سهل‌انگاری، عدم‌حمایت از طرف همتایان و یا سازمان، درگیری با سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و بیماران و خانواده‌های آن‌ها و استرس شغلی اشاره نمود که درنهایت می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی شود (5-7). استرس شغلی را می‌توان به‌عنوان پاسخ‌های مضر جسمی و عاطفی تعریف کرد که در صورت عدم تطابق نیازهای شغلی با توانایی‌ها، منابع یا نیازهای فرد شاغل رخ می‌دهد (8). استرس شغلی در همه مشاغل وجود دارد، در مقایسه با سایر مشاغل؛ شاغلین حرفه پرستاری به دلیل محتوای شغلی و سایر عوامل در معرض استرس بیشتری قرار دارند (9)؛ این عوامل استرس‌زا می‌توانند پاسخ‌های عاطفی پیچیده‌ای را تحریک کنند که به‌نوبه خود می‌تواند نه‌تنها سلامت روان‌شناختی بلکه توانایی آن‌ها در ارائه مراقبت‌های پرستاری با کیفیت را نیز به خطر بیندازد (5)،. نگرانی یا استرس در محیط کاری پیامدهای مضر زیادی به دنبال دارد مانند: عدم توانایی در انجام صحیح وظایف، روحیه پایین و کمرنگ، کاهش اشتیاق برای انجام کار، کاهش توانایی در انجام کار، عملکرد شغلی ضعیف، کاهش بهره‌وری، کیفیت پایین، ضعف روحی و جسمی (10). ثابت شده است که میزان استرس با رضایت شغلی و عملکرد افراد رابطه معنی‌دار داشته و به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در سلامت، ایمنی و آسودگی مطرح است (11). بر اساس آمارها؛ در کشور ما میزان استرس شغلی حدود 4/23 الی 50 درصد گزارش شده است (12).
شکی نیست که ایجاد یک محیط کار عادلانه، مسالمت‌آمیز و توأم با آرامش برای کارکنان مراقبت‌های بهداشتی نهایتاً" تأثیر مستقیم بر نتایج مراقبت از بیماران و رضایت آنان دارد (3). از آنجاییکه پرستاران برای ارائه مراقبت جامع موظف‌اند با بیماران همدلی کنند، به‌درستی به رنج آن‌ها پاسخ دهند و نگرانی همدلانه نشان دهند، بنابراین توانایی مدیریت احساسات در هنگام برخورد با مددجویان به یک مهارت پیش‌نیاز حرفه پرستاری تبدیل می‌شود (13)، این مهارت مصداق کامل «هوش هیجانی[1]» می‌باشد که به‌صورت " توانایی نظارت بر احساسات و عواطف خود و دیگران، ایجاد تبعیض در بین آن‌ها و استفاده از این اطلاعات برای هدایت تفکر و اعمال خود" تعریف می‌شود (14). هوش هیجانی یک منبع روان‌شناختی شخصی است که می‌تواند عملکرد انسانی را پیش‌بینی نموده (15) و برای واکنش مناسب در برابر عوامل استرس‌زا کاربرد دارد (10).
واژه "هوش هیجانی" اولین بار توسط سالووی و مایر[2] به‌عنوان "توانایی نظارت بر احساسات خود و دیگران، ایجاد تمایز در بین آن‌ها و استفاده از اطلاعات برای هدایت تفکر و اعمال خود" توصیف شد (14). همچنین هوش هیجانی به‌عنوان یک توانایی فردی نسبتاً ثابت شناخته می‌شود که همانند هوش عمومی (ضریب هوشی[3]) امکان بهبود آن وجود داشته و فرد از طریق مداخله آموزشی و یادگیری می‌تواند آن را ارتقاء دهد (16).
حرفه پرستاری به‌عنوان یکی از پراسترس‌ترین حرف در دنیا (5) مسئول 30 درصد از بیماری‌ها و غیبت از کار در کارکنان بهداشتی بشمار می‌آید، طوری که بر اساس مطالعات در کشور ما حدود 65 درصد از پرستاران با استرس متوسط و 5/6 درصد با استرس شدید مواجه می‌باشند (11). اگرچه همه پرستاران در محیط کار خود به اشکال مختلفی با عوامل استرس‌زا روبرو می‌شوند، ولی برخی از آن‌ها نسبت به دیگران آسیب‌پذیرتر هستند. به نظر می‌رسد تفاوت‌های فردی در توانایی مقابله، درک و تنظیم احساسات می‌تواند تفاوت در پاسخ به استرس را در افراد توضیح دهد، همان‌طور که قبلاً گفته شد؛ این توانایی به‌عنوان هوش هیجانی شناخته می‌شود (17) و به نظر می‌رسد تقویت آن به‌عنوان یک راهکار مدیریت استرس؛ در سازگاری و مقابله با آن می‌تواند مؤثر باشد (11, 18). زیرا افراد دارای هوش هیجانی بالا در تنظیم احساسات خود مهارت دارند و ازاین‌رو کیفیت عملکرد خود را در دوره‌های استرس حاد حفظ می‌کنند (5). بر اساس برخی از مطالعات، کارکنان پرستاری با سطح بالاتری از هوش هیجانی به‌طور بالقوه توانمندی بیشتری برای مدیریت عوامل استرس‌زا در زندگی حرفه‌ای دارند (19)، بررسی‌ها حاکی است؛ پرستارانی که کنترل بهتری بر احساسات خود دارند و از هوش هیجانی بالاتری برخوردار بوده و شایستگی حرفه‌ای بالاتری را در مقایسه با همتایان خود نشان می‌دهند (20). بر اساس برخی مطالعات، در حرفه پرستاری هوش هیجانی بالا با عملکرد شغلی، سبک‌های مدیریتی موفق و همکاری تیمی مؤثر همراه می‌باشد؛ بعلاوه هوش هیجانی با روش‌های مثبت مقابله با درگیری‌های مربوط به کار و سبک‌های مقابله‌ای مرتبط است. برخورداری از سطح بالای هوش هیجانی، با افزایش خودکارآمدی، افزایش درک احساسات و بهبود عملکرد بالینی نیز همراه است (20-22)، بنابراین هوش هیجانی را می‌توان مهم‌ترین عامل برای پیش‌بینی عملکرد شغلی افراد در محل کار و قوی‌ترین نیروی برای رهبری و موفقیت محسوب کرد. عملکرد شغلی شامل فعالیت‌های مربوط به اهداف سازمانی است که با اصطلاحات تخصصی هر فردی قابل‌اندازه‌گیری می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر، عملکرد شغلی به معنای دانش و توانایی انجام برخی وظایف است و نیاز به تجربه در استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای خاص و صلاحیت عملی در رفتار و اعمال دارد (23). ازآنجاکه سیستم بهداشت در هر کشوری نقش مهمی در سلامت جامعه و درنتیجه توسعه آن کشور دارد (24) و هیچ سیستم مراقبتی بدون نیروی کار کارآمد نمی‌تواند دوام بیاورد (25)، توجه به تقویت هوش هیجانی در راستای افزایش توانمندی عملکردی افراد بسیار لازم است، بدین منظور رفع خلأهای موجود در عوامل مؤثر بر عملکرد پرستاری ضروری به نظر می‌رسد (3).
با توجه به اهمیت بررسی هوش هیجانی بر عملکرد حرفه‌ای پرستاری و استرس شغلی آنان؛ بر آن شدیم تا مطالعه‌ای باهدف تعیین ارتباط هوش هیجانی با عملکرد شغلی و استرس شغلی در پرستاران شاغل در مراکز آموزشی و درمانی ارومیه انجام دهیم.
مواد و روش کار
مطالعه حاضر یک مطالعه کمی با رویکرد توصیفی از نوع مقطعی-همبستگی می‌باشد که با همکاری و مشارکت کلیه پرستاران شاغل در مراکز آموزشی و درمانی شهر ارومیه در سال 1-1400 انجام شد. نمونه‌گیری از 5 مرکز و به‌صورت سهمیه‌ای با تخصیص نسبت جمعیت هر مرکز نسبت به جمعیت پرستاران شاغل در آنجا که حداقل 2 سال سابقه کار بالینی را داشتند انجام شد. حجم نمونه با استفاده از نرم‌افزار SPSS 20 و آزمون آماری Z برای مقایسه همبستگی یک نمونه با یک مقدار مرجع و بر اساس مطالعات مشابه (26) و با احتساب 10 درصد ریزش برای پرسشنامه‌های تکمیل نشده و یا آن‌هایی که به‌صورت ناقص تکمیل شده بودند، تعداد 300 نفر به دست آمد. تعداد کل پرستاران از دفتر پرستاری استعلام و به نسبت جمعیت آن مرکز به کل نمونه‌ها محاسبه گردید. معیارهای ورود به مطالعه شامل: اشتغال به کار حداقل به مدت 2 سال به‌عنوان پرستار و تمایل به شرکت در مطالعه بود. پرسشنامه‌هایی که بیشتر از 10 درصد ناقص پر شده بودند از مطالعه خارج شدند. پس از اخذ مجوزهای لازم و کسب اجازه و انجام هماهنگی‌های لازم، در هر بخش از بیمارستان نمونه‌ها به نسبت تعداد تعیین شده و از روی برنامه ماهیانه بخش؛ انتخاب تصادفی با روش تصادفی ساده (قرعه‌کشی) و بر اساس معیارهای ورود به مطالعه، انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها پس از توضیح اهداف پژوهش و کسب رضایت از پرستاران با استفاده از چهار پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک، هوش هیجانی، استرس شغلی و عملکرد شغلی انجام شد.
الف) پرسشنامه دموگرافیک: مشتمل بر سؤالات: سن، جنس؛ وضعیت تأهل و سابقه کار پرستاران بود.
ب) پرسشنامه هوش هیجانی سیبریاشرینگ[4]: این پرسشنامه مشتمل بر 33 سؤال می‌باشد. در قسمت اول سؤال‌های مربوط به ابعاد هوش هیجانی می‌باشد که نمره هر کدام از آن‌ها جداگانه محاسبه می‌شوند. این مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: خودانگیزشی، خودآگاهی، خودکنترلی، همدلی یا هوشیاری اجتماعی (همدلی) و مهارت‌های اجتماعی (ارتباطی)، هر آزمودنی شش نمره جداگانه دریافت می‌کند که یک نمره کل و پنج نمره آن مربوط به هر کدام از مؤلفه‌ها می‌باشد. پاسخ‌ها به‌صورت پنج‌درجه‌ای و ترتیبی است (همیشه، اغلب اوقات، گاهی اوقات، به‌ندرت، هیچ‌وقت). در بعضی از سؤال‌ها چنانچه آزمودنی گزینه الف را انتخاب کند نمره پنج می‌گیرد و در بعضی سؤال‌ها به‌صورت بالعکس می‌باشد. اگر آزمودنی در سؤال‌های ۳۱، ۲۸، ۲۲، ۲۰، ۱۸، ۱۴، ۱۳، ۱۲، ۹، ۱ و ۳۳ گزینه الف را انتخاب کند نمره پنج می‌گیرد و چنانچه گزینه ب، ج، د، ه را انتخاب کند به ترتیب نمره ۴، ۳، ۲ و ۱ می‌گیرد. نمره‌گذاری سؤال‌های دیگر بالعکس می‌باشد. حداکثر نمره 165 بود. افرادی که نمره آن‌ها بین 132 تا 165 باشد دارای هوش هیجانی عالی، بین 99 تا 131 دارای هوش هیجانی خوب، بین 66 تا 98 هوش هیجانی متوسط و افرادی که نمره آن‌ها بین 33 تا 65 باشد دارای هوش هیجانی کم ارزیابی می‌شوند. مؤلفه‌های هوش هیجانی: 1. خودآگاهی: توانایی شناخت احساس‌ها، نقاط ضعف و قوت خویش و عوامل به وجود آورنده نوع احساس‌ها. خودآگاهی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۳۳، ۳۲، ۲۷، ۲۴، ۱۴، ۱۲، ۱۰، ۶ کسب می‌کند.2. خودکنترلی: توانایی ابراز احساس‌ها است، به‌طوری‌که جریان تفکر و ارتباط‌های سالم را ممکن سازد. خودکنترلی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۳۰، ۲۳، ۱۸، ۱۶، ۱۱، ۵، ۲ کسب می‌کند. 3. هوش اجتماعی (همدلی): توانایی درک احساس‌ها دیگران و به‌کارگیری یک عمل مناسب و واکنش موردنیاز برای افرادی که در پیرامون خود قرار گرفته‌اند. همدلی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۲۹، ۲۵، ۲۲، ۱۷، ۴، ۳ کسب می‌کند. 4. مهارت اجتماعی (ارتباطی): توانایی مدیریت روابط خود با دیگران مهارت‌های ارتباطی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۲۸، ۱۹، ۱۳، ۸، ۷ کسب می‌کند. 5. خودانگیزشی: شامل افزایش احساس مسؤولیت، توانایی تمرکز بر تکلیف در دست انجام و عطف توجه و کاهش تکانش گری و افزایش خویشتن پنداری می‌شود. خودانگیزی ازنظر عملیاتی نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه هوش هیجانی «سیبر یاشرینگ» سؤال‌های ۳۱، ۲۶، ۲۱، ۲۰، ۱۵، ۹، ۱ کسب می‌کند (27-29). در مطالعات مختلف آلفای کرونباخ جهت بررسی روایی پرسشنامه در حدود 85/0 و 83/0 گزارش شده است. همچنین روایی سازه این آزمون از طریق سنجش همبستگی نمرات آزمودنی‌ها در این آزمون و تست عزت‌نفس کوپر اسمیت r=0/63 به دست آمده است (30). در مطالعه پایایی فرزادنیا (2012) این ابزار با محاسبه آلفای کرونباخ برای ابعاد پرسشنامه 84/0 گزارش شده است (31)، پایایی این آزمون در مطالعه بنی‌هاشمیان و همکاران (2010) مناسب و پایایی آن 85/0 گزارش شد (28).
ج. پرسشنامه عملکرد شغلی (JPQ) پاترسون[5]: این پرسشنامه دارای 15 سؤال می‌باشد که پاسخگویی به‌صورت لیکرت 4 نقطه‌ای می‌باشد و برای گزینه‌های بندرت، گاهی، اغلب و همیشه به ترتیب نمره 0، 1، 2 و 3 در نظر گرفته می‌شود. دامنه امتیازات از صفر تا 45 می‌باشد که نمره بالا نشان‌دهنده عملکرد شغلی بهتر می‌باشد (32). این پرسشنامه توسط پاترسون در سال 1990 توسط پاترسون تهیه و تدوین شد و در سال 1369 توسط شکرکن و ارشدی ترجمه شد (33, 34). به‌منظور سنجش اعتبار این ابزار ساعتچی از روش آلفای کرونباخ و دونیمه کردن استفاده نمود که ضریب آلفای کرونباخ برابر با 86/0 و روش دونیمه کردن برابر با 78/0 به دست آورد (35). در مطالعه قاسم‌زاده و همکاران برای پایایی این پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده کردند که سازگاری داخلی آن برای آلفای کرونباخ 88/0 به دست آمده است (36).
د. پرسشنامه استرس شغلی پرستاران (NSS)[6]: این پرسشنامه توسط گری – تافت و اندرسون[7] در سال 1981 تهیه‌شده و توسط اسپریباگ و دیگران[8] در سال 1999 تأیید شده است. این ابزار متشکل از 34 سؤال در 7 بعد است که به موقعیت‌های مختلفی که می‌تواند سبب استرس در پرستاران شود؛ اشاره دارد. این ابعاد عبارت‌اند از: مرگ‌و‌میر بیماران (سؤال: 21،13،12،8،6،4، 3)، تعارض با پزشکان (سؤال: 19،14،10،9،2)، عدم آمادگی کافی (3 عبارت، سؤال: 15، 18، 23)، مشکلات در رابطه با سایر پرستاران (سؤال: 5، 20، 22، 24، 29)، عدم‌حمایت (سؤال: 7، 11، 16)، حجم کاری (سؤال: 1، 25، 27، 28، 30، 34)، عدم اطمینان در مورد درمان‌ها (سؤال: 17، 26، 31، 32، 33)، می‌باشد که در مقیاس 5 طیف لیکرت سنجیده می‌شود و مشارکت‌کننده باید برحسب میزان فراوانی تجربه موقعیت موردنظر، یکی از گزینه‌های: هرگز استرس ندارم (1)، گاهی اوقات استرس دارم (2)، زیاد استرس دارم (3)، خیلی زیاد استرس دارم (4) را انتخاب کند. برای به دست آوردن امتیاز مربوط به هر زیر مقیاس نمره همه عبارات مربوط به آن زیرمقیاس با هم جمع می‌شود. نتایج از کل امتیازات از 34 تا 136 محاسبه‌شده و نمره بالاتر نشان‌دهنده میزان بالاتر عوامل استرس‌زای کار توسط پرستاران است (37-39). در یک مطالعه پایایی این پرسشنامه با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، 96/0 محاسبه شد (40). در مطالعه لاندا[9] و همکاران (2008) آلفای کرونباخ برای این ابزار 92/0 و برای تک‌تک مؤلفه‌ها بین 83/0 تا 49/0 متغیر بوده است (37). پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها و انجام کدگذاری، داده‌ها وارد نرم‌افزار SPSS 20 شده و سپس برای تحلیل داده‌ها توسط آزمون همبستگی پیرسون و مدل رگرسیونی خطی [10] در قالب جداول و نمودارهای آماری استفاده شد.
یافته‌ها
یافته‌های مطالعه نشان داد؛ میانگین سنی پرستاران مشارکت‌کننده در مطالعه 08/8 ± 86/32 سال و میانگین سابقه کاری آنان برابر با 96/7 ± 89/8 سال می‌باشد. مشخصات دموگرافیک نمونه‌ها و ارتباط آن با متغیرهای هوش هیجانی، عملکرد شغلی و استرس شغلی در آنان در جدول شماره 1 آمده است.
جدول (1): مشخصات دموگرافیک وارتباط آن با متغیرهای مطالعه در پرستاران
| تعداد | درصد | ارتباط با عملکرد شغلی (sig) | ارتباط با هوش هیجانی (sig) | ارتباط با استرس شغلی (sig) | ||
| سن | 54- 23 سال | - | - | 000/ 0 | 428/0 | 046/0 |
| جنسیت | زن | 189 | 63 | 042/0 | 358/0 | 000/ 0 |
| مرد | 119 | 37 | ||||
| تأهل | مجرد | 129 | 43 | 037/0 | 499/0 | 381/0 |
| متأهل | 167 | 7/55 | ||||
| مطلقه | 4 | 3/1 | ||||
| سابقه کار | کمتر از 10 سال | 203 | 5/67 | 000/ 0 | 246/0 | 138/0 |
| بیش از 10 سال | 97 | 5/32 | ||||
| جمع | 300 | 100 | ||||
یافته‌های مطالعه نشان داد؛ میانگین نمره هوش هیجانی پرستاران در این مطالعه برابر با 75/17± 78/107 به دست آمد که نشان‌دهنده برخورداری از میزان هوش هیجانی خوب در آنان بود. همچنین میانگین نمره استرس شغلی نیز برابر با 483/17± 10/77 بود که نمایانگر استرس شغلی متوسط در آنان بود و نهایتاً میانگین نمره عملکرد شغلی در آن‌ها 139/7 ±62/37 به دست آمد که بیانگر عملکرد شغلی بسیار خوب در میان پرستاران در این مطالعه بود. نتایج به دست آمده از مؤلفه‌های هوش هیجانی و استرس شغلی با عملکرد شغلی در پرستاران در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول (2): مقادیر نمرات به دست آمده ازمتغیرهای هوش هیجانی، استرس شغلی و عملکرد شغلی
| مقیاس | خرده مقیاس | میانگین | بیشترین مقدار | کمترین مقدار | انحراف معیار | تعداد | میانگین نمره کل |
| هوش هیجانی | خودآگاهی | 65/28 | 79 | 16 | 045/5 | 300 | 78/107 |
| خود کنترلی | 73/22 | 35 | 11 | 892/3 | 300 | ||
| هوش اجتماعی | 54/18 | 30 | 6 | 322/3 | 300 | ||
| مهارت اجتماعی | 36/17 | 24 | 9 | 066/3 | 300 | ||
| خود انگیزشی | 50/20 | 27 | 11 | 427/2 | 300 | ||
| استرس شغلی | مرگ‌و‌میر بیماران | 47/16 | 28 | 7 | 292/4 | 300 | 10/77 |
| تعارض با پزشکان | 65/11 | 20 | 5 | 960/2 | 300 | ||
| عدم آمادگی کافی | 61/6 | 12 | 3 | 914/1 | 300 | ||
| مشکلات با سایر پرستاران | 51/11 | 20 | 5 | 242/3 | 300 | ||
| عدم‌حمایت | 19/6 | 12 | 3 | 933/1 | 300 | ||
| حجم کاری | 11/13 | 24 | 6 | 468/3 | 300 | ||
| عدم اطمینان در مورد درمان | 57/11 | 20 | 5 | 992/2 | 300 | ||
| جمع کل | 10/77 | 136 | 34 | 483/17 | 300 | ||
| عملکرد شغلی | جمع کل | 62/37 | 74 | 15 | 139/7 | 300 | 62/37 |
ارتباط بین مؤلفه‌های هوش هیجانی و استرس شغلی با عملکرد شغلی در جدول 3 نشان داده شده است. تجزیه‌وتحلیل کلی با آماره آنوا نشان‌دهنده وجود ارتباط معنی‌دار بین عملکرد شغلی پرستاران و هوش هیجانی (P= 0.000) و همچنین استرس شغلی (P=0.000) در آنان می‌باشد. همان‌طور که مشاهده می‌شود مؤلفه‌های خودآگاهی، مهارت‌های اجتماعی و خودانگیختگی در هوش هیجانی و مؤلفه‌های تعارض با پزشکان و مرگ‌و‌میر بیماران در استرس شغلی با عملکرد شغلی پرستاران رابطه معناداری داشته و آن را پیش‌بینی می‌کنند (P ≤ 0.05).
جدول (3): ارتباط مؤلفه‌های هوش هیجانی و استرس شغلی با عملکرد شغلی
| خرده مقیاس | ضرایب غیر استاندارد | ضرایب استاندارد | t | Sig | |
| B | Std. Error | Beta | |||
| خودآگاهی | 321/0 | 089/0 | 244/0 | 621/3 | 000/0 |
| خود کنترلی | 131/0 | 148/0 | 079/0 | 881/0 | 379/0 |
| هوش اجتماعی | 208/0- | 168/0 | 102/0- | 237/1- | 217/0 |
| مهارت اجتماعی | 654/0 | 177/0 | 301/0 | 688/3 | 000/0 |
| خود انگیزشی | 611/0 | 151/0 | 329/0 | 049/4 | 000/0 |
| مرگ‌و‌میر بیماران | 214/0 | 175/0 | 095/0 | 226/1 | 221/0 |
| تعارض با پزشکان | 334/0 | 261/0 | 105/0 | 280/1 | 001/0 |
| عدم آمادگی کافی | 424/0 | 378/0 | 076/0 | 122/1 | 263/0 |
| مشکلات با سایر پرستاران | 345/0- | 232/0 | 108/0- | 492/1- | 137/0 |
| عدم‌حمایت | 185/0- | 325/0 | 031/0- | 570/0- | 569/0 |
| حجم کاری | 259/0 | 209/0 | 092/0 | 239/1 | 216/0 |
| عدم اطمینان در مورد درمان | 282/0- | 247/0 | 088/0- | 141/1- | 255/0 |
| خودآگاهی | 319/0 | 084/0 | 242/0 | 786/3 | 000/0 |
| مهارت اجتماعی | 620/0 | 143/0 | 285/0 | 324/4 | 000/0 |
| خود انگیزشی | 610/0 | 127/0 | 329/0 | 788/4 | 000/0 |
| مرگ‌و‌میر بیماران | 305/0 | 092/0 | 136/0 | 327/3 | 001/0 |
| R=.982a R Squareb=.964 Adjusted R Square=.963 Std. Error of the Estimate= 7.390 | |||||
بحث و نتیجه‌گیری
مقاله حاضر باهدف تعیین ارتباط هوش هیجانی با عملکرد شغلی و استرس شغلی در پرستاران انجام شد که بر اساس نتایج به دست آمده پرستاران مورد مطالعه از میانگین نمره هوش هیجانی خوبی بر اساس امتیاز بندی پرسشنامه سنجش هوش هیجانی برخوردار بودند. این میزان در مطالعات مختلف برابر با 31/78 (41)، 1/71 (42)، 8/107 (43) و 56/110 (44) بوده است که نشان‌دهنده برخورداری از هوش هیجانی متوسط به بالا در پرستاران می‌باشد. بررسی‌ها حاکی از آنست که امروزه برخورداری از هوش هیجانی به‌عنوان یک ویژگی مهم قابل آموزش و یادگیری در پرستاری محسوب می‌شود که در ارائه مراقبت‌های با کیفیت پرستاری بسیار اهمیت دارد (45). یکی از نقش‌های مهم هوش هیجانی در افزایش عملکرد فردی بهتر و تصمیم‌گیری بالینی پرستاری می‌باشد (44) و می‌تواند منجر به بهبود کیفیت مراقبت‌های پرستاری شود (46). از طرف دیگر دارا بودن مهارت هوش هیجانی در کسب موفقیت شغلی و ایفای مسئولیت‌های حساس؛ بسیار مهم تلقی می‌گردد؛ زیرا می‌تواند ارتقاء عملکرد شغلی آنان را به دنبال داشته باشد (47-49). یافته‌های مطالعه ما نیز این یافته را تأیید نموده و نشان داد ارتباط معنی‌داری بین عملکرد شغلی پرستاران و هوش هیجانی (مؤلفه‌های خودآگاهی، مهارت اجتماعی (ارتباطی) و خودانگیزشی) و همچنین استرس شغلی (مؤلفه مرگ‌و‌میر بیماران) در آنان وجود دارد. رنجدوست در مطالعه خود نشان داد که بین مؤلفه‌های هوش هیجانی و عملکرد شغلی پرستاران ارتباط معنی‌دار وجود دارد، وی ادعا نمود که این ارتباط در مؤلفه خودآگاهی ارتباط منفی و معکوس دارد به این معنی که با افزایش آگاهی افراد از عملکرد شغلی آنان کاسته می‌شود (50). از طرفی دیگر رئیسی و همکارانش نشان دادند قابلیت هوش هیجانی پرستاران بر بسیاری از مهارت‌های رفتاری آن‌ها تأثیر گذاشته و تأثیر مثبت بر مهارت‌های ارتباطی آنان دارد (51). کوچک زاده و همکاران (1394) نیز با تاکید بر اینکه هوش هیجانی پرستاران بر روی بسیاری از مهارت‌های رفتاری آن‌ها مؤثر است؛ در مطالعه خود بر قابلیت و تأثیر هوش هیجانی و ابعاد آن بر مهارت‌های ارتباطی پرستاران تاکید می‌کند (41). بالا بودن هوش هیجانی در پرستاران موجب می‌شود آن‌ها توانایی تشخیص و مدیریت هیجانات و احساسات خود و مددجویان و همچنین برقراری ارتباطات مناسب و همدلانه را داشته باشند، این توانایی‌ها به‌عنوان بخشی از مؤلفه‌های هوش هیجانی می‌تواند به بهبود عملکرد پرستاران کمک نماید (52). مافی و همکارش (1393) اظهار داشتند که هوش هیجانی در موفقیت افراد در سازمان‌های بهداشتی و درمانی اهمیت زیادی دارد و پرستارانی که از هوش هیجانی بـالاتری برخوردارنـد، می‌توانند با ارتباط مناسب با بیماران باعث ارتقای مراقبت‌ها و افزایش سطح رضایتمندی آنان شوند. آنان افزایش هوش هیجانی را شیوه‌ای مؤثر جهت ارتقای مهارت‌های ارتبـاطی پرسـتاران و درنتیجه بهبـود کیفیت مراقبت‌های بالینی پرستاری می‌دانند (53). همچنین مؤلفه‌های هوش هیجانی می‌تواند بر خودکارآمدی و ارتباطات بین فردی مثبت تأثیر گذاشته و ازنظر آماری تأثیر معناداری بر عملکرد بالینی پرسنل پرستاری داشته باشد (54). در حرفه پرستاری توسعه توانایی خودآگاهی و مدیریت مناسب هیجانات، توانایی ایستادگی در برابر مشکلات و گسترش ارتباطات کاری خوب با همکاران اهمیت زیادی دارد (55). مطالعه حیدری و همکارش (1395) نیز تأیید نمود که بیـن هـوش هیجانـی و عملکـرد شـغلی کارکنـان ارتبـاط مسـتقیم وجـود دارد (56) و به‌عنوان یک مهارت؛ نقش کلیدی در افزایش عملکرد داشته و افراد دارای چنین مهارتی از سطح بالای عملکرد شغلی برخوردار هستند (57).
در یافته دیگر مطالعه حاضر میانگین نمره استرس شغلی به دست آمده نمایانگر وجود استرس شغلی متوسط در پرستاران بود که این یافته با مطالعه پریزاد (2021) و یوسفی (1400) همراستا می‌باشد (58, 59). این در حالیست که در مطالعه مروری سیستماتیک محمدی و همکاران (2020) شیوع استرس بالای شغلی در پرستاران شاغل در بیمارستان‌های ایران گزارش شد، البته در این مطالعه شیوع استرس پرستاران شهر تبریز بررسی نشده بود (60). مطالعه قانعی (1396) نیز از استرس شغلی بالای پرستاران ایرانی حکایت می‌کند (61). مطالعات نشان می‌دهد که استرس شغلی در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به خستگی، بدبینی، ناکارآمدی، عدم موفقیت شخصی، کاهش تعهد سازمانی، غیبت از کار، کاهش تمرکز و افت بهره‌وری گردد (62, 63). با این حال و با وجود استرس شغلی به دست آمده؛ میانگین نمره عملکرد شغلی پرستاران حاصل شده در این مطالعه بیانگر عملکرد شغلی بسیار خوب در میان پرستاران بود که این نمره در مطالعات دیگر نیز از عملکرد خوب پرستاران حکایت می‌کند (32, 64, 65). یافته دیگر مطالعه حاضر وجود ارتباط عملکرد شغلی و استرس شغلی پرستاران خصوصاً در مؤلفه مرگ‌و‌میر بیماران به‌عنوان یک عامل استرس‌زای شغلی بود (66). سایر مطالعات هم نشان می‌دهد اصلی‌ترین عامل مؤثر در استرس شغلی پرستاران ناشی از رنج و مرگ بیماران (59, 67, 68)، سپس حجم کاری بالا، عدم اطمینان در مورد درمان و تعارض با پزشکان می‌باشد (59, 69). به نظر می‌رسد یکی از راه‌های کاهش استرس شغلی در پرستاران، کمک به آن‌ها برای بهبود هوش هیجانی خود در برنامه‌هایی است که آن‌ها را قادر می‌سازد تا اثربخش‌تر عمل کنند، زیرا آموزش راهبردهای مقابله با استرس، باعث کاهش پریشانی و افزایش رفاه متخصصان سلامت می‌شود (66). میکولجازاک[11] معتقد است افراد با هوش هیجانی بالا زمانی که با استرس شغلی مواجه می‌شوند؛ از توانایی بالاتری در مدیریت عواطف خود برخوردار بوده و این امر عدم تطابق عاطفی را در آن‌ها کاهش می‌دهد (70). ناواس[12](2018) هوش هیجانی را به‌عنوان یک مهارت مهم در عملکرد افراد و کاهش استرس شغلی و بهبود تعهد سازمانی و رضایت شغلی آنان مطرح می‌کند (71)، چرا که بین استرس و عملکرد شغلی رابطه منفی وجود دارد، این در حالیست که بین هوش هیجانی و عملکرد شغلی رابطه مثبت قوی وجود دارد (72). مطالعه یمانی و همکاران (2014) نیز نشان داد که در بین مؤلفه‌های هوش هیجانی؛ نمرات مؤلفه‌های خودآگاهی و خود مدیریتی با سطح استرس شغلی رابطه معکوس معناداری دارند (73). مطالعه حیدری و همکارش (1395) نیز تأیید می‌کند که بیـن هـوش هیجانـی و عملکـرد شـغلی کارکنـان ارتبـاط مسـتقیم وجـود دارد (56)، زیرا برخورداری از این مهارت؛ نقش کلیدی در افزایش عملکرد داشته و منجر به سطح بالای عملکرد شغلی در افراد می‌گردد (57). همچنین هوش هیجانی می‌تواند منجر به به‌کارگیری سبک‌های مقابله‌ای مؤثر در استرس (مسئله محور) شده (43) و پرستارانی که دارای سطوح بالاتری از این مهارت هستند بهتر می‌توانند با استرس‌های شغلی خود کنار آمده و با آن مقابله کنند (74, 75). بررسی‌ها هم تأیید می‌کنند که برخورداری از هوش هیجانی؛ یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که باعث پیش‌بینی و ارتقاء تاب‌آوری در پرستاران می‌شود (76). مطالعه بیرانوند و همکاران (1394) نیز نشان می‌دهد که دارا بودن مهارت هوش هیجانی در شغل پرستاری می‌تواند با سبک‌های مقابله با استرس در ارتباط بوده و در مقابله با استرس‌های ناشی از این حرفه مؤثر باشد (77). بنابراین برخورداری از هوش هیجانی به‌عنوان یک مهارت می‌تواند توانایی فرد در مواجهه با فشارهای محیطی و کسب موفقیت‌های شغلی را افزایش داده و به‌عنوان عامل متمایز کننده عملکرد سازمانی نقش مهمی را ایفا کند (42) و به‌عنوان یک استراتژی مهم برای ارتقاء رفاه شغلی پرستاران بکار گرفته شود (78).
درنهایت می‌توان گفت؛ تأثیر هوش هیجانی در موفقیت افراد در سازمان‌های بهداشتی و درمانی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مهارت‌ها به افراد اجازه می‌دهد تحت شرایط سخت کاری بهتر فکر کنند و از هدر رفتن زمان به‌واسطه احساساتی همچون خشم و اضطراب و ترس جلوگیری نموده و به سادگی ذهن خود را آرام ساخته و به این ترتیب راه را برای بصیرت درونی و ایده‌های خلاق به روی خود باز کنند. کسب مهارت‌های هوش هیجانی با ایجاد تغییرات اساسی در دیدگاه و نگرش پرستاران نسبت به بیماران، خود و شغلشان به‌عنوان یک مهارت حرفه‌ای، می‌تواند موجب ارتقای حرفه پرستاری گردد. از طرفی توجه به کسب مهارت‌های هوش هیجانی توسط مدیران پرستاری، تأثیر شگرفی بر ارتقای خدمات ارائه شده به بیماران، خانواده‌ها و کل جامعه داشته و درنتیجه منجر به اعتلاء حرفه می‌شود (79). بنابراین توجه به هوش هیجانی در ارائه مراقبت پرستاری با کیفیت بسیار حائز اهمیت است (80, 81)، زیرا علاوه بر تأثیر هوش هیجانی بر افزایش عملکرد شغلی و کاهش استرس شغلی؛ حتی با انگیزش شغلی پرسنل پرستاری نیز ارتباط معنا داری داشته (82) و می‌تواند در برابر حرفه دشوار و پراسترس پرستاری، از فرسودگی شغلی در شاغلین این حرفه پیشگیری نماید (83).
نتیجه‌گیری
بر اساس مطالعه حاضر چنین نتیجه‌گیری می‌شود که برخوردار بودن از هوش هیجانی به‌عنوان یک مهارت مهم در شاغلین حرفه پرستاری بشمار می‌آید. این مهارت می‌تواند استرس شغلی افراد را کاهش داده و عملکرد شغلی آنان را ارتقاء و بهبود بخشد. از آنجاییکه هوش هیجانی یک مهارت قابل آموزش و یادگیری می‌باشد، بنابراین توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران و برنامه ریزان آموزشی حرفه پرستاری؛ کسب این مهارت را به‌عنوان یک ویژگی مهم برای عملکرد پرستاری ازجمله مدیریت استرس و ارتقاء عملکردهای مراقبتی قبل از ورود پرستاران به این حرفه می در انتخاب آنان مد نظر گرفته و در جهت گنجاندن آموزش این مهارت در کوریکولولوم آموزشی پرستاری و یا دوره‌های ضمن خدمت پرستاران، در جهت ارتقاء این مهارت کوشا باشند، تا شاهد کاهش فشار و استرس کاری پرسنل پرستاری، بهبود عملکرد شغلی و درنهایت ارائه مراقبت‌های با کیفیت به بیماران و افزایش رضایتمندی آنان باشیم.
محدودیت مطالعه حاضر، بالا بودن سؤالات به دلیل پرسشنامه‌های متعدد بود که زمان زیادی را برای تکمیل آن نیاز داشت، بنابراین تلاش شد تا حد امکان پرسشنامه‌ها در زمان مناسب در اختیار پرستاران قرار گیرد و امکان تکمیل پرسشنامه‌ها در منزل و بازگرداندن آن نیز فراهم گردید. ازآنجایی‌که عوامل دیگری ممکن است علاوه بر هوش هیجانی و استرس شغلی بر عملکرد پرستاران تاثیرگذار باشد؛ پیشنهاد می‌شود در سایر مطالعات به این عوامل نیز پرداخته شود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله بر خود لازم می‌دانند از تمامی روسای محترم، پرستاران پرتلاش مشارکت‌کننده شاغل در مراکز آموزشی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ارومیه و معاونت محترم پژوهشی که ما را در انجام این مطالعه یاری کردند؛ تقدیر و تشکر نمایند.
حمایت مالی
این مطالعه با حمایت دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شده است.
تضاد منافع
نویسندگان هیچکدام تضاد منافع ندارند.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه با کد اخلاق R.UMSU.REC.1400.288 در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ارومیه تصویب شده است.
مقاله حاضر باهدف تعیین ارتباط هوش هیجانی با عملکرد شغلی و استرس شغلی در پرستاران انجام شد که بر اساس نتایج به دست آمده پرستاران مورد مطالعه از میانگین نمره هوش هیجانی خوبی بر اساس امتیاز بندی پرسشنامه سنجش هوش هیجانی برخوردار بودند. این میزان در مطالعات مختلف برابر با 31/78 (41)، 1/71 (42)، 8/107 (43) و 56/110 (44) بوده است که نشان‌دهنده برخورداری از هوش هیجانی متوسط به بالا در پرستاران می‌باشد. بررسی‌ها حاکی از آنست که امروزه برخورداری از هوش هیجانی به‌عنوان یک ویژگی مهم قابل آموزش و یادگیری در پرستاری محسوب می‌شود که در ارائه مراقبت‌های با کیفیت پرستاری بسیار اهمیت دارد (45). یکی از نقش‌های مهم هوش هیجانی در افزایش عملکرد فردی بهتر و تصمیم‌گیری بالینی پرستاری می‌باشد (44) و می‌تواند منجر به بهبود کیفیت مراقبت‌های پرستاری شود (46). از طرف دیگر دارا بودن مهارت هوش هیجانی در کسب موفقیت شغلی و ایفای مسئولیت‌های حساس؛ بسیار مهم تلقی می‌گردد؛ زیرا می‌تواند ارتقاء عملکرد شغلی آنان را به دنبال داشته باشد (47-49). یافته‌های مطالعه ما نیز این یافته را تأیید نموده و نشان داد ارتباط معنی‌داری بین عملکرد شغلی پرستاران و هوش هیجانی (مؤلفه‌های خودآگاهی، مهارت اجتماعی (ارتباطی) و خودانگیزشی) و همچنین استرس شغلی (مؤلفه مرگ‌و‌میر بیماران) در آنان وجود دارد. رنجدوست در مطالعه خود نشان داد که بین مؤلفه‌های هوش هیجانی و عملکرد شغلی پرستاران ارتباط معنی‌دار وجود دارد، وی ادعا نمود که این ارتباط در مؤلفه خودآگاهی ارتباط منفی و معکوس دارد به این معنی که با افزایش آگاهی افراد از عملکرد شغلی آنان کاسته می‌شود (50). از طرفی دیگر رئیسی و همکارانش نشان دادند قابلیت هوش هیجانی پرستاران بر بسیاری از مهارت‌های رفتاری آن‌ها تأثیر گذاشته و تأثیر مثبت بر مهارت‌های ارتباطی آنان دارد (51). کوچک زاده و همکاران (1394) نیز با تاکید بر اینکه هوش هیجانی پرستاران بر روی بسیاری از مهارت‌های رفتاری آن‌ها مؤثر است؛ در مطالعه خود بر قابلیت و تأثیر هوش هیجانی و ابعاد آن بر مهارت‌های ارتباطی پرستاران تاکید می‌کند (41). بالا بودن هوش هیجانی در پرستاران موجب می‌شود آن‌ها توانایی تشخیص و مدیریت هیجانات و احساسات خود و مددجویان و همچنین برقراری ارتباطات مناسب و همدلانه را داشته باشند، این توانایی‌ها به‌عنوان بخشی از مؤلفه‌های هوش هیجانی می‌تواند به بهبود عملکرد پرستاران کمک نماید (52). مافی و همکارش (1393) اظهار داشتند که هوش هیجانی در موفقیت افراد در سازمان‌های بهداشتی و درمانی اهمیت زیادی دارد و پرستارانی که از هوش هیجانی بـالاتری برخوردارنـد، می‌توانند با ارتباط مناسب با بیماران باعث ارتقای مراقبت‌ها و افزایش سطح رضایتمندی آنان شوند. آنان افزایش هوش هیجانی را شیوه‌ای مؤثر جهت ارتقای مهارت‌های ارتبـاطی پرسـتاران و درنتیجه بهبـود کیفیت مراقبت‌های بالینی پرستاری می‌دانند (53). همچنین مؤلفه‌های هوش هیجانی می‌تواند بر خودکارآمدی و ارتباطات بین فردی مثبت تأثیر گذاشته و ازنظر آماری تأثیر معناداری بر عملکرد بالینی پرسنل پرستاری داشته باشد (54). در حرفه پرستاری توسعه توانایی خودآگاهی و مدیریت مناسب هیجانات، توانایی ایستادگی در برابر مشکلات و گسترش ارتباطات کاری خوب با همکاران اهمیت زیادی دارد (55). مطالعه حیدری و همکارش (1395) نیز تأیید نمود که بیـن هـوش هیجانـی و عملکـرد شـغلی کارکنـان ارتبـاط مسـتقیم وجـود دارد (56) و به‌عنوان یک مهارت؛ نقش کلیدی در افزایش عملکرد داشته و افراد دارای چنین مهارتی از سطح بالای عملکرد شغلی برخوردار هستند (57).
در یافته دیگر مطالعه حاضر میانگین نمره استرس شغلی به دست آمده نمایانگر وجود استرس شغلی متوسط در پرستاران بود که این یافته با مطالعه پریزاد (2021) و یوسفی (1400) همراستا می‌باشد (58, 59). این در حالیست که در مطالعه مروری سیستماتیک محمدی و همکاران (2020) شیوع استرس بالای شغلی در پرستاران شاغل در بیمارستان‌های ایران گزارش شد، البته در این مطالعه شیوع استرس پرستاران شهر تبریز بررسی نشده بود (60). مطالعه قانعی (1396) نیز از استرس شغلی بالای پرستاران ایرانی حکایت می‌کند (61). مطالعات نشان می‌دهد که استرس شغلی در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به خستگی، بدبینی، ناکارآمدی، عدم موفقیت شخصی، کاهش تعهد سازمانی، غیبت از کار، کاهش تمرکز و افت بهره‌وری گردد (62, 63). با این حال و با وجود استرس شغلی به دست آمده؛ میانگین نمره عملکرد شغلی پرستاران حاصل شده در این مطالعه بیانگر عملکرد شغلی بسیار خوب در میان پرستاران بود که این نمره در مطالعات دیگر نیز از عملکرد خوب پرستاران حکایت می‌کند (32, 64, 65). یافته دیگر مطالعه حاضر وجود ارتباط عملکرد شغلی و استرس شغلی پرستاران خصوصاً در مؤلفه مرگ‌و‌میر بیماران به‌عنوان یک عامل استرس‌زای شغلی بود (66). سایر مطالعات هم نشان می‌دهد اصلی‌ترین عامل مؤثر در استرس شغلی پرستاران ناشی از رنج و مرگ بیماران (59, 67, 68)، سپس حجم کاری بالا، عدم اطمینان در مورد درمان و تعارض با پزشکان می‌باشد (59, 69). به نظر می‌رسد یکی از راه‌های کاهش استرس شغلی در پرستاران، کمک به آن‌ها برای بهبود هوش هیجانی خود در برنامه‌هایی است که آن‌ها را قادر می‌سازد تا اثربخش‌تر عمل کنند، زیرا آموزش راهبردهای مقابله با استرس، باعث کاهش پریشانی و افزایش رفاه متخصصان سلامت می‌شود (66). میکولجازاک[11] معتقد است افراد با هوش هیجانی بالا زمانی که با استرس شغلی مواجه می‌شوند؛ از توانایی بالاتری در مدیریت عواطف خود برخوردار بوده و این امر عدم تطابق عاطفی را در آن‌ها کاهش می‌دهد (70). ناواس[12](2018) هوش هیجانی را به‌عنوان یک مهارت مهم در عملکرد افراد و کاهش استرس شغلی و بهبود تعهد سازمانی و رضایت شغلی آنان مطرح می‌کند (71)، چرا که بین استرس و عملکرد شغلی رابطه منفی وجود دارد، این در حالیست که بین هوش هیجانی و عملکرد شغلی رابطه مثبت قوی وجود دارد (72). مطالعه یمانی و همکاران (2014) نیز نشان داد که در بین مؤلفه‌های هوش هیجانی؛ نمرات مؤلفه‌های خودآگاهی و خود مدیریتی با سطح استرس شغلی رابطه معکوس معناداری دارند (73). مطالعه حیدری و همکارش (1395) نیز تأیید می‌کند که بیـن هـوش هیجانـی و عملکـرد شـغلی کارکنـان ارتبـاط مسـتقیم وجـود دارد (56)، زیرا برخورداری از این مهارت؛ نقش کلیدی در افزایش عملکرد داشته و منجر به سطح بالای عملکرد شغلی در افراد می‌گردد (57). همچنین هوش هیجانی می‌تواند منجر به به‌کارگیری سبک‌های مقابله‌ای مؤثر در استرس (مسئله محور) شده (43) و پرستارانی که دارای سطوح بالاتری از این مهارت هستند بهتر می‌توانند با استرس‌های شغلی خود کنار آمده و با آن مقابله کنند (74, 75). بررسی‌ها هم تأیید می‌کنند که برخورداری از هوش هیجانی؛ یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که باعث پیش‌بینی و ارتقاء تاب‌آوری در پرستاران می‌شود (76). مطالعه بیرانوند و همکاران (1394) نیز نشان می‌دهد که دارا بودن مهارت هوش هیجانی در شغل پرستاری می‌تواند با سبک‌های مقابله با استرس در ارتباط بوده و در مقابله با استرس‌های ناشی از این حرفه مؤثر باشد (77). بنابراین برخورداری از هوش هیجانی به‌عنوان یک مهارت می‌تواند توانایی فرد در مواجهه با فشارهای محیطی و کسب موفقیت‌های شغلی را افزایش داده و به‌عنوان عامل متمایز کننده عملکرد سازمانی نقش مهمی را ایفا کند (42) و به‌عنوان یک استراتژی مهم برای ارتقاء رفاه شغلی پرستاران بکار گرفته شود (78).
درنهایت می‌توان گفت؛ تأثیر هوش هیجانی در موفقیت افراد در سازمان‌های بهداشتی و درمانی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مهارت‌ها به افراد اجازه می‌دهد تحت شرایط سخت کاری بهتر فکر کنند و از هدر رفتن زمان به‌واسطه احساساتی همچون خشم و اضطراب و ترس جلوگیری نموده و به سادگی ذهن خود را آرام ساخته و به این ترتیب راه را برای بصیرت درونی و ایده‌های خلاق به روی خود باز کنند. کسب مهارت‌های هوش هیجانی با ایجاد تغییرات اساسی در دیدگاه و نگرش پرستاران نسبت به بیماران، خود و شغلشان به‌عنوان یک مهارت حرفه‌ای، می‌تواند موجب ارتقای حرفه پرستاری گردد. از طرفی توجه به کسب مهارت‌های هوش هیجانی توسط مدیران پرستاری، تأثیر شگرفی بر ارتقای خدمات ارائه شده به بیماران، خانواده‌ها و کل جامعه داشته و درنتیجه منجر به اعتلاء حرفه می‌شود (79). بنابراین توجه به هوش هیجانی در ارائه مراقبت پرستاری با کیفیت بسیار حائز اهمیت است (80, 81)، زیرا علاوه بر تأثیر هوش هیجانی بر افزایش عملکرد شغلی و کاهش استرس شغلی؛ حتی با انگیزش شغلی پرسنل پرستاری نیز ارتباط معنا داری داشته (82) و می‌تواند در برابر حرفه دشوار و پراسترس پرستاری، از فرسودگی شغلی در شاغلین این حرفه پیشگیری نماید (83).
نتیجه‌گیری
بر اساس مطالعه حاضر چنین نتیجه‌گیری می‌شود که برخوردار بودن از هوش هیجانی به‌عنوان یک مهارت مهم در شاغلین حرفه پرستاری بشمار می‌آید. این مهارت می‌تواند استرس شغلی افراد را کاهش داده و عملکرد شغلی آنان را ارتقاء و بهبود بخشد. از آنجاییکه هوش هیجانی یک مهارت قابل آموزش و یادگیری می‌باشد، بنابراین توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران و برنامه ریزان آموزشی حرفه پرستاری؛ کسب این مهارت را به‌عنوان یک ویژگی مهم برای عملکرد پرستاری ازجمله مدیریت استرس و ارتقاء عملکردهای مراقبتی قبل از ورود پرستاران به این حرفه می در انتخاب آنان مد نظر گرفته و در جهت گنجاندن آموزش این مهارت در کوریکولولوم آموزشی پرستاری و یا دوره‌های ضمن خدمت پرستاران، در جهت ارتقاء این مهارت کوشا باشند، تا شاهد کاهش فشار و استرس کاری پرسنل پرستاری، بهبود عملکرد شغلی و درنهایت ارائه مراقبت‌های با کیفیت به بیماران و افزایش رضایتمندی آنان باشیم.
محدودیت مطالعه حاضر، بالا بودن سؤالات به دلیل پرسشنامه‌های متعدد بود که زمان زیادی را برای تکمیل آن نیاز داشت، بنابراین تلاش شد تا حد امکان پرسشنامه‌ها در زمان مناسب در اختیار پرستاران قرار گیرد و امکان تکمیل پرسشنامه‌ها در منزل و بازگرداندن آن نیز فراهم گردید. ازآنجایی‌که عوامل دیگری ممکن است علاوه بر هوش هیجانی و استرس شغلی بر عملکرد پرستاران تاثیرگذار باشد؛ پیشنهاد می‌شود در سایر مطالعات به این عوامل نیز پرداخته شود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله بر خود لازم می‌دانند از تمامی روسای محترم، پرستاران پرتلاش مشارکت‌کننده شاغل در مراکز آموزشی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ارومیه و معاونت محترم پژوهشی که ما را در انجام این مطالعه یاری کردند؛ تقدیر و تشکر نمایند.
حمایت مالی
این مطالعه با حمایت دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شده است.
تضاد منافع
نویسندگان هیچکدام تضاد منافع ندارند.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه با کد اخلاق R.UMSU.REC.1400.288 در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ارومیه تصویب شده است.
فهرست منابع
1. Welton JM, Harper EM. Measuring nursing care value. Nursing 2016. [PMID]
2. Memarian R, Salsali M, Vanaki Z, Ahmadi F, Hajizadeh E. Professional ethics as an important factor in clinical competency in nursing. Nursing Ethics 2007;14(2):203-14. [DOI:10.1177/0969733007073715] [PMID]
3. Alos SB, Caranto LC, David JJT. Factors affecting the academic performance of the student nurses of BSU. Int J Nurs Sci 2015;5(2):60-5. [Google Scholar]
4. Kakooei H, Rahimi MH, Hosseini M. The role of bright light during night work on stress and health status of shift work nurses. Int J Occup Hyg 2009;1(1):46-50. [Google Scholar]
5. Orak RJ, Farahani MA, Kelishami FG, Seyedfatemi N, Banihashemi S, Havaei F. Investigating the effect of emotional intelligence education on baccalaureate nursing students' emotional intelligence scores. Nurse Edu Pract 2016;20:64-9. [DOI:10.1016/j.nepr.2016.05.007] [PMID]
6. Samaei SE, Khosravi Y, Heravizadeh O, Ahangar HG, Pourshariati F, Amrollahi M. The effect of emotional intelligence and job stress on burnout: a structural equation model among hospital nurses. Int J Occup Hyg 2017;9(2):52-9. [Google Scholar]
7. Collins SB, Covrig D, Newman I. Q-factor emotional intelligence profiles as an area for development in graduate nurse anesthesia students. J Nurs Edu 2014;53(9):501-10. [DOI:10.3928/01484834-20140821-13] [PMID]
8. Lin Q-H, Jiang C-Q, Lam TH. The relationship between occupational stress, burnout, and turnover intention among managerial staff from a Sino-Japanese joint venture in Guangzhou, China. J Occup Health 2013;55(6):458-67. [DOI:10.1539/joh.12-0287-OA] [PMID]
9. Dagget T, Molla A, Belachew T. Job related stress among nurses working in Jimma Zone public hospitals, South West Ethiopia: a cross sectional study. BMC Nursing 2016;15:1-10. [DOI:10.1186/s12912-016-0158-2] [PMID] []
10. Mohamed SM, Nagy F. Emotional intelligence and job stress among academic members at faculty of Nursing-Cairo University. J Nurs Health Sci 2017;6:10-9. [DOI:10.9790/1959-0601041019]
11. Biranvand N, Komili H, Heydari H. Survey relationship between emotional intelligence and coping strategies to stress in nurses. J Clin Nurs Midwifery 2015;4(3):40-9. (Persian) [Google Scholar]
12. Sarsangi V, Motallebi M, Khodadadi R, Shajari M, Keyvani S, Yousefzadeh M. Correlation between occupational stress and burnout in rehabilitation center employees of Kashan, Iran Int Arch Health Sci 2015;2(1):8-13. [URL]
13. Zhu Y, Liu C, Guo B, Zhao L, Lou F. The impact of emotional intelligence on work engagement of registered nurses: The mediating role of organisational justice. J Clin Nurs 2015;24(15-16):2115-24. [DOI:10.1111/jocn.12807] [PMID]
14. Salovey P, Mayer JD. Emotional intelligence. Imagination, cognition and personality. 1990;9(3):185-211. [DOI:10.2190/DUGG-P24E-52WK-6CDG]
15. Fernandez R, Salamonson Y, Griffiths R. Emotional intelligence as a predictor of academic performance in first‐year accelerated graduate entry nursing students. J Clin Nurs 2012;21(23-24):3485-92. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2012.04199.x] [PMID]
16. Štiglic G, Cilar L, Novak Ž, Vrbnjak D, Stenhouse R, Snowden A, et al. Emotional intelligence among nursing students: Findings from a cross-sectional study. Nurse Edu Today 2018;66:33-8. [DOI:10.1016/j.nedt.2018.03.028] [PMID]
17. Landa JMA, López-Zafra E. The impact of emotional intelligence on nursing: An overview. Psychology 2010;1(1):50. [DOI:10.4236/psych.2010.11008]
18. Snowden A, Stenhouse R, Young J, Carver H, Carver F, Brown N. The relationship between emotional intelligence, previous caring experience and mindfulness in student nurses and midwives: a cross sectional analysis. Nurse Edu Today 2015;35(1):152-8. [DOI:10.1016/j.nedt.2014.09.004] [PMID]
19. Goleman D. Working with emotional intelligence: Bantam; 1998. [DOI:10.1002/ltl.40619981008]
20. Ranjbar H. Emotional intelligence training: A necessity for nursing education curriculum. Nurse Education Today 2015;35(11):1053. [DOI:10.1016/j.nedt.2015.08.028] [PMID]
21. Rezaei L, Mahmoudi M. A model for explaining organizational citizenship behavior based on job satisfaction and organizational justice at arsanjani islamic azad university. Quarterly Journal of New Approach Edu Manag 2017;8(2):265-85. (Persian) [URL]
22. Holston EC, Talor J. Emotional intelligence in nursing students. Int J Adv Psychol 2017;5:11-22. [DOI:10.14355/ijap.2016.05.003]
23. Tavan A, Chehrzad M, Kazemnejad Leili E, Sedri N. Relationship between emotional intelligence and occupational exhaustion on nurses. J Holistic Nurs Midwifery 2016;26(2):49-58. (Persian) [URL]
24. Eastaugh SR. Hospital nurse productivity. J Health Care Finance 2002;29(1):14-22. [Google Scholar]
25. Mousavi S, Zaimipour M, Zali M. Assessing The Level of Nursing Staff Competency Based on Credibility Standards in The View of Nursing Managers In Selected Hospitals. Nurse and Physician Within War 2012; 3(19-20):14-9. (Persian) [URL]
26. Heydari H, Feizollahi S. The Relationship between Emotional Intelligence and Job Performance by the Moderator of Conflict Management (Case Study: Ilam Gas Refinery Company). Ilam Culture J 2016;17(50.51):145-60. (Persian) [Google Scholar]
27. Haghighatjoo Z. Shafigh Pour MR, Ansari H, Haghighatjoo Z. The relationship between emotional intelligence and job satisfaction on men and woman working for Iran Medical Sciences Universities. J Urmia Nurs Midwifery Fac 2008;6(4):158-69. (Persian) [URL]
28. Banihashemian K. Relation between head masters' general health and emotional intelligence and job satisfaction of teachers. Int J Behav Sci 2010;4(1):45-50. [Google Scholar]
29. Dulewicz V, Higgs M. Can emotional intelligence be measured and developed? Leadersh Organ Dev J 1999;20(5):242-53. [DOI:10.1108/01437739910287117]
30. Hassan Nia S, Saleh Sadeghpour B, Ebrahim Damavandi M. Modeling the structural relationship between emotional intelligence and happiness with mediation of academic self-efficacy and self-regulation. J Edu Learn Stud 2014;6 (2):32-60. (Persian) [URL]
31. Farzadnia F. The Impact of Emotional Intelligence on conflict-handling styles among the head nurses of Milad hospital, Tehran. J Ilam Univ Med Sci 2012;20(2):53-61. [URL]
32. Hosseini M, Sedghi Goyaghaj N, Alamadarloo A, Farzadmehr M, Mousavi A. The relationship between job burnout and job performance of clinical nurses in shiraz shahid rajaei hospital (thruma) in 2016. J Clin Nurs Midwifery 2017;6(2):59-68. (Persian) [Google Scholar]
33. Mami S, Sharifi M, Heidaryan F, Almasi F, Yarahmadi H, Zandifar H, et al. Predict job performance based on difficulties in regulating emotions and practices to deal with stressors in a military hospital medical staff. Nurse Physician Within War 2017;13(4):178-86. (Persian) [URL]
34. Paterson T. T, Husband T. MDecision-making responsibility: Yardstick for job evaluation. Compensation Review. 1970;2(2):21-31. [DOI:10.1177/088636877000200204]
35. Saatchi M, kamkari K, M. A. Psychological tests.3th ed. Iran, Tehran. 2012:336. (Persian)
36. Qasemzadeh A, Hassani M, S. J. Orgaizational citizenship behavior and reputation: ediators in the relationship between accountability & jab performance and satisfaction. Res Edu Leadersh Manag 2015;1(3):141-64. (Persian) [Google Scholar]
37. Landa JMA, López-Zafra E, Martos MPB, del Carmen Aguilar-Luzon M. The relationship between emotional intelligence, occupational stress and health in nurses: a questionnaire survey. Int J Nurs Stud 2008;45(6):888-901. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2007.03.005] [PMID]
38. Gray-Toft P, Anderson JG. The nursing stress scale: development of an instrument. J Behav Assess 1981;3:11-23. [DOI:10.1007/BF01321348]
39. Lee M-H, Holzemer WL, Faucett J. Psychometric evaluation of the Nursing Stress Scale (NSS) among Chinese nurses in Taiwan. J Nurs Measur 2007;15(2):133-44. [DOI:10.1891/106137407782156381] [PMID]
40. Valiei S, Rezaei M, Rezaei K. The relationship between personality characteristics and Nursing occupational stress. Iran J Psych Nurs 2013;1(3):27-34. (Persian) [Google Scholar]
41. Kouchakzadeh M, Sohrabi Z, Mosadegh Rad A M. The Relationship of Emotional Intelligence and its Dimensions on Communication Skills among Emergency Unit Nurses. J Hosp 2015;14(3):64-74. (Persian) [Google Scholar]
42. Tavan A, Chehrzad M, Kazemnejad Leili E, Sedri N. Relationship between emotional intelligence and occupational exhaustion on nurses. J Holistic Nurs Midwifery 2016;26(2):49-58. [URL]
43. Rostami M, Movaghari M, Taghavi T, Mehran A. The relationship between emotional intelligence and coping styles of nurses in hospitals in Kermanshah University of Medical Sciences. Iran J Nurs Res 2016;11(1):51-61. (Persian) [Google Scholar]
44. Masoudi K, Alavi A. Relationship between nurses' emotional intelligence with clinical decision-making. Avicenna J Nurs Midwifery Care 2021;29(1):14-22. [DOI:10.30699/ajnmc.29.1.14]
45. White DE, Grason S. The importance of emotional intelligence in nursing care. J Comprehens Nurs Res Care 2019;4(152):1-3. [DOI:10.33790/jcnrc1100152]
46. Rahmanian A, Makaremnia S, Abdian T. Role of Emotional Intelligence in the Quality of Nursing Care in Nurses Working in Covid-19 Care Units. Avicenna J Nurs Midwifery Care 2023;31(1):46-56. [DOI:10.32592/ajnmc.31.1.46]
47. Goleman D. Emotional intelligence at work.Translated by Ebrahimi B & Joyandeh M. Tehran: Behin Danesh. 2004:64-72. (Persian) [URL]
48. Ebrahimi N, Sadegh Moghadam L, Hosseinzadeh F, Bahri N. Relationship between emotional intelligence and personal and occupational characteristics of nurses. Occup Health Safety 2019;10(3):290-300. (Persian) [URL]
49. Pekaar KA, van der Linden D, Bakker AB, Born MP. Emotional intelligence and job performance: The role of enactment and focus on others' emotions. Hum Perform 2017;30(2-3):135-53. [DOI:10.1080/08959285.2017.1332630]
50. Ranjdoust S. The relationship between spiritual intelligence and emotional intelligence with performance of female nurses in Tabriz Hospitals in 2018. Pizhūhish dar dīn va salāmat. 2020;6(1):19-35. [Google Scholar]
51. Raeissi P, Zandian H, Mirzarahimy T, Delavari S, Moghadam TZ, Rahimi G. Relationship between communication skills and emotional intelligence among nurses. Nurs Manag 2022;29(4). [PMID]
52. Dipidip C, Cas-ing R, San Luis K. Bridging Health Promotion with Emotional Intelligence: A Nursing Perspective. 2018. [Google Scholar]
53. Mafi L, Asefzade S. Association of emotional intelligence and communication skills with patients in nurses. J Qazvin Univ Med Sci. 2014;18(3):34-40. [Google Scholar]
54. Kim MS, Sohn SK. Emotional intelligence, problem solving ability, self efficacy, and clinical performance among nursing students: A structural equation model. Korean J Adult Nursing 2019;31(4):380-8. [DOI:10.7475/kjan.2019.31.4.380]
55. Sunaryo H, Nirwanto N, Manan A. The effect of emotional and spiritual intelligence on nurses' burnout and caring behavior. Int J Academic Res Buss Soc Sci 2017;7(12):1211-27. [DOI:10.6007/IJARBSS/v7-i12/3753]
56. Heydari H, Feizollahi S. Relationship between emotional intelligence and job performance of employees with moderation of conflict management (case study: Ilam Gas Refining Company). Ilam Culture J 2016;17(50-51):145-60. (Persian) [URL]
57. Shahhosseini M, Silong AD, Ismaill IA, Uli JN. The role of emotional intelligence on job performance. Int J Bus Soc Sci 2012;3(21). [Google Scholar]
58. Parizad N, Lopez V, Jasemi M, Gharaaghaji Asl R, Taylor A, Taghinejad R. Job stress and its relationship with nurses' autonomy and nurse-physician collaboration in intensive care unit. J Nurs Manag 2021;29(7):2084-91. [DOI:10.1111/jonm.13343] [PMID]
59. Yousefi M, Fazaeli S, Jamali J, Ebrahimi Z. Evaluation of the job stress level among frontline nurses caring for patients with COVID-19: A cross sectional study. J Crit Care Nurs 2021;14(4):60-51. [Google Scholar]
60. Mohammadi M, Vaisi-Raygani A, Jalali R, Salari N. Prevalence of job stress in nurses working in Iranian hospitals: a systematic review, meta-analysis and meta-regression study. J Health Safety Work 2020;10(2):119-28. [Google Scholar]
61. Ghanei Gheshlagh R, Hosseini MA, Sayehmiri K. Job Stress among Iranian nurses: a systematic review and meta-analysis. Sci J Nurs Midwifery Paramed Fac 2017;2(4):68-75. [DOI:10.29252/sjnmp.2.4.68]
62. Ramazani AA, Rezaei Farimani M. Relationship between job characteristic and job stress in nurses of Kurdistan University of Medical Sciences educational hospitals. Iran J Nurs Res 2012;7(25):54-63. [Google Scholar]
63. Mosadeghrad AM. Occupational stress and turnover intention: implications for nursing management. Int J Health Policy Manag 2013;1(2):169. [DOI:10.15171/ijhpm.2013.30] [PMID] []
64. Mosaferchi S, Sepidarkish M, Mortezapour Soufiani A, Momenian S, Nasiri Z, Zakerian S. Role of effective individual factors in nurses' job performance. A case study of selected hospitals in Tehran. Occup Med Quart J 2018;10(1):54-61. [URL]
65. Mami S, Sharifi M, Heidaryan F, Almasi F, Yarahmadi H, Zandifar H, et al. Predict job performance based on difficulties in regulating emotions and practices to deal with stressors in a military hospital medical staff. Nurse Physician Within War 2017. (Persian) [URL]
66. Molero Jurado MdM, Pérez-Fuentes MdC, Oropesa Ruiz NF, Simón Márquez MdM, Gázquez Linares JJ. Self-efficacy and emotional intelligence as predictors of perceived stress in nursing professionals. Medicina 2019;55(6):237. [DOI:10.3390/medicina55060237] [PMID] []
67. Banovcinova L, Baskova M. Sources of work-related stress and their effect on burnout in midwifery. Procedia-Soc Behavl Sci 2014;132:248-54. [DOI:10.1016/j.sbspro.2014.04.306]
68. Huang H, Liu L, Yang S, Cui X, Zhang J, Wu H. Effects of job conditions, occupational stress, and emotional intelligence on chronic fatigue among Chinese nurses: a cross-sectional study. Psychol Res Behav Manag 2019:351-60. [DOI:10.2147/PRBM.S207283] [PMID] []
69. Rezaee N, Behbahany N, Yarandy A, Hosseine F. Correlation between occupational stress and social support among nurses. Iran J Nurs 2006;19(46):71-8. [URL]
70. Mikolajczak M, Menil C, Luminet O. Explaining the protective effect of trait emotional intelligence regarding occupational stress: Exploration of emotional labour processes. J Res Personality 2007;41(5):1107-17. [DOI:10.1016/j.jrp.2007.01.003]
71. Navas MS, Vijayakumar M. Emotional intelligence: A review of emotional intelligence effect on organizational commitment, job satisfaction and job stress. Int J Adv Sci Res Dev 2018;5(6):1-7. [DOI:10.26836/ijasrd/2018/v5/i6/50602]
72. Yusoff RBM, Khan A, Azam K. Job stress, performance and emotional intelligence in academia. J Basic Appl Sci Res 2013;3(6):1-8. [Google Scholar]
73. Yamani N, Shahabi M, Haghani F. The relationship between emotional intelligence and job stress in the faculty of medicine in Isfahan University of Medical Sciences. J Adv Med Educ Prof 2014;2(1):20. [PMID]
74. Bittinger AC. Relationship Between Emotional Intelligence and Occupational Stress Levels Among Certified Registered Nurse Anesthetists. AANA J 2020;88(5). [Google Scholar]
75. Cichoń J, Płaszewska‐Żywko L, Kózka M. Emotional intelligence and coping strategies among intensive care unit nurses. Nurs Crit Care 2023;28(2):322-8. [DOI:10.1111/nicc.12839] [PMID]
76. Khoshnazary S, Hosseini M, Fallahi Khoshknab M, Bakhshi E. The effect of emotional intelligence (EI) training on Nurses' resiliency in Department of Psychiatry. Iran J Psychiat Nurs 2016;3(4):28-37. [Google Scholar]
77. Biranvand N, Komili H, Heydari H. Survey relationship between emotional intelligence and coping strategies to stress in nurses. J Clin Nurs Midwifery 2015;4(3):40-9. [Google Scholar]
78. Li X, Fang X, Wang L, Geng X, Chang H. Relationship between emotional intelligence and job well‐being in Chinese Registered Nurses: Mediating effect of communication satisfaction. Nurs Open 2021;8(4):1778-87. [DOI:10.1002/nop2.820] [PMID] []
79. Shahbazi S, Heidari M, Vanaki Z. Today nursing need for emotional intelligence: Integrative review of literature. Q J Nurs Manag 2012;1(3):55-64. [URL]
80. Hasanpour M, Ghaedi Heidari F, Hasanzadeh A. Emotional intelligence of nursing students in different educational levels. J Nurs Edu 2017;6(2):33-40. [DOI:10.21859/jne-06025]
81. Karimi L, Leggat SG, Bartram T, Rada J. The effects of emotional intelligence training on the job performance of Australian aged care workers. Health Care Manag Rev 2020;45(1):41-51. [DOI:10.1097/HMR.0000000000000200] [PMID]
82. Asgari H, Omidi N, Omidi M. the Correlation between Emotional Intelligence with job motivation among Nursing Personnel in Public Hospitals of Kermanshah in 2015. J Nurs Edu 2017;6(2):57-62. [DOI:10.21859/jne-06028]
83. Haresabadi M, Seyed Sharifi S, Yaghubi M M. The relationship between emotional intelligence and occupational burnout among nurses. J N Khorasan Univ Med Sci 2016;7(3):527-36. [DOI:10.29252/jnkums.7.3.527]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
اطلاعات تماس
آدرس مکاتبه: آذربایجان غربی، ارومیه، بلوار رسالت، خیابان جهاد، کوی اورژانس، معاونت تحقیقات و فناوری
صندوق پستی : ۱۱۳۸
کد پستی : ۵۷۱۴۷۸۳۷۳۴
تلفن : 31937415-۰۴۴
فاکس : 32233009-۰۴۴
پست الکترونیک :
unmf
umsu.ac.ir , j.nur.midgmail.com
